Tri sandžačka bedema islama (II dio), Mula Jakup ef. Kardović

Jakup ef. Kardović, gazija i mudžahid sandzački, je zasigurno velikan ummeta iz redova Bošnjaka, poznat po svojoj hrabrosti, mudrosti i znanju, kao i velikom doprinosu u odbrani Novog Pazara, Sjenice, rožajskog i bihorskog kraja od četnika i partizana.

Rođen je 1869. godine u Rožajama, od oca mula Ahmetage i majke Nurke (rođene Hubanić, iz Bijelog Polja). Potiče iz ulemanske porodice, njegov otac Ahmet je takođe bio imam u Sultan Muratovoj džamiji u Rožajama, nadaleko poznat po svom znanju i mudrosti, kao i po vakufu zemlje na kojoj je izgrađena Kučanska džamija. Jakup ef. je završio medresu u Skoplju, a zatim i više islamske nauke u Turskoj.

Kao jedan od najobrazovanih ljudi tada u rožajskom kraju govorio je i pisao: albanski, makedonski, turski, persijski, arapski, itaijanski i njemački.
Po povratku iz Turske sluzio je vojsku u Beranama, sve do odlaska Turaka, 1912. godine.

Nakon odlaska Osmanlija, južni Sandžak potpada pod crnogorsku upravu, i dolazi do masovnog iseljavanja u Tursku, muslimansko stanovništvo u Sandžaku je skoro prepolovljeno, a ono što je ostalo izloženo je neviđenom teroru.

Tada se i mula Jakup-efendija odselio u Baranama kod Peći gdje je ostao i radio kao imam i predsjednik te nahije osam godina, upoznavajući prvake iz redova albanskog naroda, sklapajući sa njima prijateljstva koja će mu kasnije biti jako korisna.

Nakon formiranja vještačke tvorevine Kraljevine Jugoslavije, mula Jakup-efendija 1920. godine dolazi u selo Vučoj na imanje svog oca i počinje da radi kao državni imam u Biševu.
Ženio se tri puta i imao desetoro djece. U periodu izmedju 1919-1924. godine na području južnog Sandžaka se dešavaju dva velika genocida, prvi 1919. godine , četnici pod vođstvom Koste Pećanca pustoše 194 sela i ubijaju 1300 muslimana, a zatim i u toku 1924. godine Crnogorci izvršavaju dva velika pokolja u Sandžaku. Prvi u Šahovićima (današnje Tomaševo) i Pavinom Polju u novembru 1924. godine, a drugi u rožajskom kraju 12. decembra iste godine.

Zbog počinjenih crnogorskih zločina mula Jakup-efendija upućuje žalbe nadležnim vlastima, ali bez ikakvog uspjeha, a nedugo zatim postaje predsjednik opštine Tutin, na čijem čelu ostaje u dva saziva do samog početka II svjetskog rata. Poslije toga se vraća u Rožaje gdje u avgustu 1941. formira muslimansku miliciju, kada mu prilazi ogroman broj Bošnjaka, što svjedoci njegovom velikom autoritetu.

Jakup ef. mudžahid u 72-oj godini!

Kada je Novom Pazaru  i Sjenici zaprijetila smrtna opasnost od srbijanskih četnika, mula Jakup-efendija, iako tada već 72-godišnjak odmah je organizovao Rožajce i Biševce i istovremeno obavijestio svog prijatelja sa Kosova Šabana Polužu da odmah priskoči Pazaru u pomoć jer mu prijeti velika opasnost.

Ova dva čovjeka su pored Aćifa efendije, Džemaila Koničanina i braće Drešević odigrala ključnu ulogu u odbrani Novog Pazara od srbijanskih četnika.

Na poziv Acif ef. 4. Novembra 1941. godine, Jakup ef. mobilizira 2000 mudžahida iz Južnog Sandžaka, i kreće ka Novom Pazaru, dok u isto vrijeme i Šaban Poluža dolazi sa 3200 svojih boraca.
Pazar je tada bio blokiran sa svih strana četnicima, a jedan od većih punktova je bio na Pazaristu. Kada je Jakup ef. dosao do Pazarišta tračio je dobrovoljce koji će preći most i raznijeti bombom punkt, što je bi omogućilo ulazak u grad, ali sa druge strane i sigurnu smrt.

Nakon što se niko nije odazvao, on šalje svog sina Sulejmana, kome se pridružuje amidža Ćazim i još jedan dobrovoljac. Allahovom odredbom punkt je razbijen, šehidili su Ćazim i dobrovoljac, dok je Sulejman ostao živ, blaže je ranjen. Kada je ušao u grad, Jakup ef. je na svom bijelom konju izučio jako glasno ezan, stavljajući do znanja neprijatelju da je punkt razbijen. U isto vrijeme iz pravca Rogozne je došao Šaban Poluža, koji je takodje razbio četnicki punkt.

U periodu između 10-17 novembra 1941. godine udružene snage spomenutih mudžahida sa pazarskom vojskom je očistila pazarska sela sve do Raške, koja je tada bila jak četnicki centar. Iako je plan bio i da se ona osvoji, to se nije dogodilo na zahtjev njemačke vojske. Nedugo zatim,12. decembra 1941. godine, Hasan  aga Zvizdić, predsjednik Vijeća odbrane, upućuje poziv za odbranu muslimana Sjeničkog kraja od partizana i četnika, i spriječavanje pokolja, Sulejman ef. Pačarizu, Džemailu Koničaninu i Jakup ef. Kadroviću.

Sva trojica se naravno odazivaju i nanose težak poraz i jednim i drugim. Nakon toga Hasan aga Zvizdić poziva Jakup ef. da učine hidzru u Tursku što on odbija, ne želeći napustiti Sandžak.
Sredinom 1943. godine branitelj Gornjeg Bihora mula Osman Rastoder obavještava pismom mula Jakup-efendiju Kardovića o planovima četnika za pokolj muslimana, na šta Jakup ef. ubrzano okuplja vojsku, odlazi u Tiranu za oružje , i poziva Albance za pomoć. Albanci se odmah odazivaju i mobiliziraju borce. U avgustu 1943. godine desava se presudna bitka u podnožju planine Turjak, gdje su četnici pod vođstvom Pavla Đurišića do nogu potučeni. Uporedo s tim povlače se i italijanski vojnici iz Rožajskog kraja, kojim Jakup ef. oduzima oružje.

Pravda i šehadet Jakup ef.

Nakon doživljenog poraza na planini Turjak u avgustu 1943. godine crnogorski četnici nisu više nikada krenuli na Rožaje. Međutim, nova snaga koja se pojavila, partizanski pokret u koji je ušao i veliki broj sandžačkih Bošnjaka, nadajući se da će dobiti autonomiju koju su im komunisti obećali, uradili su ono što nije uspjelo četnicima. Uspjeli su da razbiju sandžačku Muslimansku miliciju i njene vođe pobiju.

Uprkos tome sto je sam Jakup ef. spasao veliki broj komunista iz redova Bošnjaka , poput Hasa Rožajca i Hivzije Ćatovica, i što je nakon oslobođenja Novog Pazara, 420 lokalnih Srba stavio u prostorije Okružnog zatvora iz straha od odmazde lokalnih muslimana, garantirajući im bezbijednost, čime je dokazao svoju pravednost, nakon dolaska komunista na vlast sve je to zaboravljeno.

Godine 1944.  komunističke vlasti podižu optužnicu protiv Jakup ef. za ubistvo braće Hamzagić u Tutinu, za koja su odgovorni braca Drešević, koji su izbjegli u Tursku. U ovom namještenom procesu, 1945. godine Jakup ef. biva uhapšen.

Ono sto je posebno zanimljivo jeste da su nakon njegovog hapšenja, lokalni novopazarski Srbi, protestvovali kod komunističkih vlasti tražeći njegovo oslobađanje! Iako su tvrdili da im je namjera da mu se sudi, partizanski borci su ga mučki, sa leđa ubili.

Njegovoj dženazi u Kučanskoj džamiji je prisustvovao veliki broj dzematlija iz svih krajeva Sandžaka, Kosova, Albanije i BIH. Gradski trg u Rožajama danas nosi ime ovog velikog sandžackog gazije, Allah mu podario najljepše Dženetske deredže.

Autor: Denis Hadzibulić