Od kada je nobelovac Gabriel Garcia Marquez davne 1967. godine objavio svoj roman, naslovivši ga sa „Sto godina samoće“, ova sintagma je postala pored ostalog i sinonim za ciklično ponavljanje historije kao posljedice zaborava sa neminovnim ružnim konsekvencama.
Ovih naših sandžačkih sto godina, od kada Turci napustiše Sandžak, skoro da ništa drugo i nisu do godine koje se ciklično ponavljaju i donose jednu užasnu samoću protkanu strahom od novog zločina, nakon kojeg obavezno dolazi prisilno zaboravljanje tog zločina, zataškavanje, šutnja…
„U historiji djeluju suprotne sile, sile oslobađanja i sile pokoravanja. …Srpski i crnogorski interesi, ne nacionalni, nego interesi širenja njihovih država u tom momentu, doveli su do toga da autonomija Sandžaka bude ukinuta. Ne može se smatrati da je oduzimanje prava da sami odlučuju o svojoj sudbini bilo kojoj grupi stanovnika ili naroda u nečijem nacionalnom interesu. Takve solucije uvijek produbljuju nerazumijevanje, sukobe i predstavljaju trajne razloge i uzroke nezadovoljstva, predstavljaju one tamne rupe u historiji. U takvoj jednoj tamnoj rupi ste vi živjeli, od 1912. do danas“ – poručuje sandžačkim Bošnjacima akademik Muhamed Filipović u svojoj besjedi na naučnom skupu održanom na Internacionalnom univerzitetu u Novom Pazaru, povodom Dana Sandžaka, 20. novembra.
Sandžački vijek samoće, ta tamna rupa historije, po riječima akademika Filipovića, ulazi u novu fazu življenja u Sandžaku, kada „naučna misao počinje da supstituira politički duh, jer je politički duh – duh kompromisa, sporazumijevanja, interesa… To znači da vi sada imate preduvjete na način koji je u svijetu legitiman i koji ima punu vrijednost, jer naučne istine imaju vrijednosti koje ne ovise o političkim konstelacijama, da se odnosite prema svojoj sudbini i prema historiji“.
U sandžačkom vijeku samoće predsjednik Bošnjačke akademije nauka i umjetnosti, akademik Ferid Muhić, u postavljenoj dilemi naslova teme pomenutog naučnog simpozijuma „Sandžak između 1912. i 2012. – emancipacija ili okupacija“ i pored vidljivih elemenata okupacije prepoznaje i emancipaciju, naglašavajući da se baš ovdje u Sandžaku konstituirala BANU, Internacionalni univerzitet i brojne druge nacionalne institucije. Akademik Muhić postavlja aksiom postojanja i opstajanja Bošnjaka u Sandžaku. Odgovarajući na ovo pitanje kazuje: „Bošnjaci su tu otkad se zeleni trava po planinama koje opasuju Sandžak, od Prokletija do Golije, i od Haile do Zvijezde, i od kad se zeleni Pešterska visoravan. Jedini ljudi, prvi ljudi koji su tu oduvijek živjeli jesu Bošnjaci… Bošnjaci Sandžaka su ovdje prije svih drugih naroda, jer Bošnjaci spadaju u proto-evropske narode. Oni su tu prije Slovena… Hiljadu godina prije nove ere, od kad se pamti. Najstarija nalazišta pokazuju da ovdje žive upravo ti ljudi… Prvi mezar koji je u ovoj zemlji iskopan bio je mezar za Bošnjaka.“
Marquezova fabula u romanu „Sto godina samoće“ je priča o vijeku koji je prevazišao svoje trajanje. Sandžačka priča o posljednjih sto godina je priča o narodu koji je nekoliko puta nadživio jedan vijek, jer su Bošnjaci u njemu, uprkos kontinuitetu zločina nad njim, pretekli i preživjeli, nadživjeli i one „najobjektivnije“ planere da nakon „oslobađanja“ Sandžaka 1912. godine, 2012. godinu Srbi i Crnogorci ne dočekaju sa „Turcima“ ili „Poturicama“.
Izgleda da „planeri“ nisu shvatili da su Bošnjaci, ustvari, duboki korijen Sandžaka i da se on ne da iščupati, pogotovo kada se to radi zločinom i isključivo zločinom.
Hazbija Kalač, glavni i odgovorni urednik Revije Sandžak
(Tekst je “Riječ autora” preuzeta iz Revije Sandžak, broj 169 od 25. novembra 2012. godine)
