Novi Pazar, Berane – U prostorijama Bošnjačke kulturne zajednice (BKZ) u Novom Pazaru u ponedjeljak, 11. 2. 2013. godine održana je promocija nove knjige dr. Sefera Međedovića „Odbrana identiteta“, a u povodu stogodišnjice od rođenja velikog sandžačkog sina Rifata Burdževića – Trša (11. 2. 1919 – 3. 10. 1942).
Na početku, studentice Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru, Vrujčanin Semra i Izberović Amina pročitale su biografije Rifata Buržovića – Trša i dr. Sefera Međedovića, nakon čega su se prisutni učenjem fatihe prisjetili velikog sina Sandžaka Rifata Burdževića – Trša.
Moderator promocije Ferid Bulić najavio je promotere knjige: dr. Šefketa Krcića koji je ujedno i urednik ovog izdanja, mr. Rejhana Kurtovića, mr. Jahju Fehratovića.
Sala nije mogla primiti sve goste iz Novog Pazara, Rožaja, Plava, Berana i Petnjice, Bijelog Polja i drugih gradova koji su željeli prisustvovati skupu. Promociji su prisustvovali i rektor IUNP dr. Mevlud Dudić, gradonačelnik Berana Vuko Golubović, direktor Instituta za istraživanje genocida dr. Admir Muratović, profesori IUNP, Medrese „Gazi Isa-beg“ u Novom Pazaru kao i brojni drugi naučni radnici.
Nakon izlaganja promotera, prisutnima se obratio i sam autor dr. Sefer Međedović, koji se zahvalio prisutnima na velikom odzivu i pozvao rektora IUNP dr. Dudića i gradonačelnika Berana gospodina Golubovića da se obrate.
Knjiga je publikovana u okviru izdavačke djelatnosti Matice Bošnjaka u edicija “Akademska knjiga”.
SLOVO O AUTORU
Dr. Sefer MEĐEDOVIĆ, univerzitetski profesor, znanstvenik, advokat i publicist, rođen je 12. jula 1952. godine u Beranama. Roditelji: Rizo i Bahrija, rođena Bećiragić. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Beranama. Diplomirao je na Pravnom fakultetu Univerziteta u Prištini (1975), gdje je i magistrirao i doktorirao (1986). Tema disertacije: “Uloga javnog pravobranioca u građansko-sudskom postupku”. U vremenu 1976-88. godine obavljao je funkciju javnog pravobranioca u Beranama (za općine Berane, Plav i Rožaje). Biran je u zvanje docenta na Pravnom fakultetu u Univerziteta u Prištini. Uslijed ukidanja Autonomne Pokrajine Kosovo od strane Miloševićevog diktatorskog režima, napustio je Pravni fakultet u Prištini i vratio se u Berane, posvećujući se profesionalno advokaturi kao najslobodnijoj pravnoj profesiji. U imenik advokata R. Crne Gore upisuje se 1989. godine. Godine 1990. uključuje se u politički život Bošnjaka Sandžaka i Crne Gore. Bio je branilac u montiranom sudskom procesu u Bijelom Polju članovima SDA Crne Gore (1994-1997).
Nakon formiranja Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru (2002) izabran je za profesora Pravnog fakulteta i prošao kroz sva univerzitetska zvanja, od docenta do redovnog profesora Univerziteta. Na istom Fakultetu obavljao je funkciju dekana. Predaje grupu građanskih predmeta: Rimsko pravo, Uvod u građansko pravo, Stvarno pravo, Ustavno pravo, Ljudska prava i dr. Na Fakultetu za biznis u Peći predaje predmete Prava biznisa i Sociologiju, a na Fakultetu Menadžment u saobraćaju u Beranama predaje Pravo biznisa i Pravo u saobraćaju. Gostujući je profesor Univerziteta u Travniku i Univerziteta u Prizrenu.
Pored velikog broja studija, rasprava, eseja i ogleda objavio je slijedeće knjige: “Uloga javnog pravobranioca u građansko-sudskom postupku” (1986. prvo izdanje, 2010. drugo izdanje), “Osnovi prava biznisa” (FUN, 2005., drugo izdanje 2010.), “Krivično-pravno ograničenje slobode” (FUN, 2006.), “Manjinska prava i slobode” (FUN 2009.). Za štampu je pripremio slijedeće publikacije: “Stvarno pravo” (udžbenik), “Položaj i zaštita prava manjinskih naroda u Crnoj Gori”, “Eseji o bošnjačkom pitanju”, “Odbrana identiteta” i drugi spisi. Redovno sudjeluje na znanstvenim skupovima i objavljuje stručne radove iz oblasti zaštite ljudskih prava i sloboda.
Profesor Međedović bio je poslanik Skupštine Crne Gore i kandidat za člana Predsjedništva Crne Gore. Urednik je za politiku Nezavisne revije “Sandžak”, član Predsjedništva Advokatske komore Crne Gore. Profesionalno se bavi advokaturom. Član je Predsjedništva Matice Bošnjaka – Društvo za kulturu, znanost i umjetnost Sandžaka. Član je Republičkog savjeta za zaštitu prava manjinskih naroda u Crnoj Gori i Ustavnog savjeta Skupštine R. Crne Gore. Bio je član Ustavne komisije za izradu Ustava R. Crne Gore 1992. godine i član Ekspertskog tima za izradu Ustavne povelje Državne zajednice Srbija i Crna Gora.
Zatim, objavio je veliki broj studija, rasprava i drugih naučnih radova iz više oblasti prava u časopisima, revijama i stručnim zbornicima. Radove objavljuje u stručnim časopisima i listovima. Sudionik je brojnih rasprava koje se tiču položaja Bošnjaka i statusa nacionalnih manjina. Živi i radi u Novom Pazaru i Beranama.
HRONOLOGIJA ŽIVOTA I RADA RIFATA BURDŽOVIĆA (1913-1942)
1913. Rođenje. 11. februara, u Bijelom Polju/Akovu (Sandžak) u staroj kući Burdžovića, rodio se najveći sin Sandžaka Rifat Burdžović (kao treće dijete roditelja Nazifa i Rabe)
1914. Prvi svjetski rat, jednogodišnjem dječaku Rifatu roditelji počinju bolovati. Porodica Burdžović ulazi u novo socijalno iskušenje i neimaštinju.
1915. Rifatu umire otac. Brigu o njemu preuzima daljnji rođak Salih Đedović (dio potomaka ove porodice danas živi u Beogradu).
1917. Rifatu umire majka.
1920. Osnovna škola. Rifat je počeo da pohađa osnovnu školu, gdje se istakao po oštroumnosti i obdarenosti za sve predmete koji su se u ono vrijeme izučavali.
1924. Obućarski zanat. Nakon uspješno završene osnovne škole Rifat, po uputstvu svog staratelja počinje kod šustera Mustafe Mekića da uči obućarski zanat.
VELIKA MEDRESA
1925-33. Rifat odlazi u svijet. Ove godine počinje njegova intelektualna karijera. Sa grupom mladića on odlazi u Skopje gdje se upisuje u Veliku medresu kralja Aleksandra. U ovoj vjerskoj školi i ambiciozni pjesnik, žurnalist, besjednik i političar. U tom vremenu on će se upoznati sa najvećim idejama toga vremena. Posebno je izučavao marksističku filozofsku i političku literaturu. Povezao se sa komunističkim pokretom u Skopju i ondašnjoj Jugoslaviji.
U Skopskoj medresi (1925-1933) se posebno upoznao, u okviru redakcijskih razgovora, sa gotovo svim važnijim literarnim pravcima svoga vremena.
U tom vremenu, u Medresi je djelovalo više kreativnih sekcija: literarna, dramska, muzička, recitatorska i sportska. Rifat je rukovodio literarnom sekcijom, gdje je dovodio afirmirane pjesnike da govore svoje stihove. Taj podatak je zabilježio tadašnji časopis „Almanah”. U pjesmama je ispoljavao osjećanje i stranje seljaka u Sandžaku.
1929. Prve pjesme i suradnja sa listovima i časopisima. Osniva sa grupom naprednih stvaralaca književni klub “Južna vila” i literarni časopis “Pomol”.
MITINZI POEZIJE U MAKEDONIJI I SANDŽAKU
1930. Rifat sudjeluje na više pjesničkih i kulturnim manifestacijama. Čita svoje pjesničke i prozne radove, drži usmene besjede.
Rifat je u školi (Medresi) podigao štrajk učenika, a trajao je od početka januara do 4. marta. Učenici su, predvođeni Rifatom, ustali protiv vaspitača i profesora koji su tražili od učenika da jedni druge špijuniraju i kleveću. takvo stanje je ocijenjeno da je sa moralno-političkog aspekta štetno. Učenici su formirali delegaciju, na čelu sa Rifatom, koja je zakazala prijem kod Ministarstva prosvjete u Beogradu. Ova učenička delegacija je izdejstvovala isključenje iz vaspitno-obrazovnog procesa izvjesnog profesora Lazarevića.
1931. Sa grupom naprednih mladih ljudi iz Sandžaka tražio je javno da Sandžak postane banovina u ondašnoj kraljevini Jugoslaviji. Bio je uzor profesorima: Hasanu Repcu, dr. Anici Savić Rebac, dr. Vidu Letkoviću, Iliji Lopušini i drugima, koji su kasnije brojnim generacijama prenosili Rifatove ideje i dosjetke iz Medrese.
Rifat je javno istupio na mitingu u Bijelom Polju, u okviru Omladinskog zbora, protiv nepravednog režima, a u okviru kampanje za parlamentarne izbore. Tada se posebno osvrnuo na teško socijalno i ekonomsko stanje u Sandžaku, kao i ukazao je na ponizan položaj Bošnjaka u Kraljevini Jugoslaviji.
POZNANSTVO SA KOSTOM RACINOM U SKOPJU
Preko crnogorskog pjesnika Radovana Zogovića, koji je bio stariji punih šest godina i u tom vremenu prilično formiran, Rifat se upoznao sa vodećim makedonskim socijalnim lirikom Kostom Racinom. Od tada, pa sve do pogibije imao je sa njim redovnu komunikaciju, jer je od njega dobijao najaktuelniju literaturu, koja je bila neophodna pokretu. Zbog Rifatovih druženja sa Racinom, pored njega, imali su u Medresi problema i Alija Avdović i Hivzi Sulejmani.
1932. Mitingpoezije i sportski spektakl u Plavu. Primljen u članstvo KPJ. Rifat sa grupom od 20 bošnjačkih intelektualaca iz Skopja dolazi u Plav i pred džamijom Sultanijom održava miting političko-pjesnički. Na tom skupu, koji je ostao u sjećanju Plavljanima (kako je zabilježio publicist Nikola Popović) nastupili su, pored Rifata i Zufer Musić, Abas Redžepagić, Hajro i Idriz Šahmanović, Bećo Bašić, Jupo Tajbin, Edib Hasanagić, Alija Avdović i drugi napredni intelektulaci toga vremena. Sala je bila pretijesna da primi sve zainteresirane, pa je miting održan kraj porušene džamije “Sultanije”. Sve ove sudionike mitinga primila je na musafirluk Hajrova majka Alta.
RACIJA
Decembra mjeseca, policija je upala u Medresu i izvršila raciju. Tada je kod učenika pronađeno na desetine knjiga zabranjene literature, posebno djela iz oblasti filozofije marksizma i druge revolucionarne literature, koja nije bila po ukusu tadašnjeg režima. Dio te pamfletske literature nađen je i u Rifatovoj ladici, čak i u njegovoj torbi, što mu je donijelo brojne neprijatnosti. Policijski agenti su spalili, na očigled sviju, tu literaturu, a protiv pojedinaca, uključujući i Rifata Burdžovića, sprovela istragu za suđenje. Tada se povećala budnost u medresi kralja Alksandra I, a na Rifata policija je posebno motrila, jer je on imao posebno držanje, kao i u njemu su prepoznali stratega i vođu grupe. Tada je u Medresi izvršena učenička čistka. Na prijedlog policije isključen je Rifat, kao najbolji učenik, još pet njegovih drugova. Međutim, svi đaci Medrese su se s Rifatom i njegovom grupom solidirali. Na taj način, 11 podršku komunista sa strane, bio je izvršen pritisak na upravu Medrese, te su bili vraćeni. (Tada je škola bila prinuđena da promjeni i normativna akta, da bi se sprovela procedura polaganja maturskih ispita).
MATURA
1933. Kao najbolji učenik Medrese, zbog jednog ilegalnog komunističkog sastanka u skopskoj tekiji, Rifat je bio isključen iz škole. Međutim, zbog velikog utjecaja SKOJ-a i KPJ na upravu Medrese, Rifat je bio vraćen. Medresa je morala promijeniti statut i pravilnik o polaganju maturskih ispta kako bi Rifat u redovnom roku maturirao. Jasno, Rifat je medresu završio sa najvećim ocjenama i preporukama da nastavi studije filozofije, književnosti ili prava.
Ove godine je više puta privođen, saslušavan i zatvoren od policije zbog čitanja zabranjene literature. Odlazi na studije na Univerzitet u Beograd.
1933-1941. Studije. Studira i djeluje u Beogradu. Najprije je upisao studije filozofije, a zatim se prebacio na pravni fakultet. Obrazloženje je bilo kratko, zato što će mu pravo više pomoći da razvija osjećaj prema realnosti i da ostvari namjeru da postane profesionalni političar. U ovom vremenu postaje nenadmašeni govornik na skupovima. Njegove besjedne, kao narodnog tribuna, podjednako su bile drage svim pripadnicima etnosa srednjih i siromašnih slojeva.
1933. Nadimak Tršo. Beograđanke, posebno studentice su njegovim govorom kao i izgledom (zbog talasaste duge plave kose) dali Rifatu nadimak Tršo po kojem će se kasnije raspoznavati u studentskom, radničkom-komunističkoin pokretu.
Na mitingu studenata, kao brucoš javno osuđuje dolazak Hitlera na vlast. Stanuje u studentskom domu “Osman Đikić” u Beogradu.
1934. Radovi o Sandžaku i Bošnjacima. Intenzivno piše radove o Sandžaku i položaju Muslimana u Kraljevini Jugoslaviji. Razvija ideje o djelovanju studentske omladine.
22. aprila, sa 250 studenata formirao je Pravničko udruženje. Cilj ove asocijacije bio je oslobađanje radnih ljudi i zemlje od monarhističkog režima. Rifat je bio član uže uprave ovog udruženja. Članovi asocijacije isticali su se kao osvjedočeni anti-fašisti.
Iste godine, u Bijelom Polju, Rifat je sa svojim pristalicama razbio skup profašiste Svetisalava Hođera. Rifatove pristalice su Hođera natjerale na bjekstvo, gađajući ga jajima, kupljenim sa pijace. Na taj način, fašistički zbor u Bijelom Bolju je bio onemogućen. Ovaj događaj, se dugo prepričavao u Bjelopoljskom srezu. Hođeru i njegovim pristalicama nije više padalo na pamet da dođu u Bijelo Polje.
1935. Studentski skupovi. Zbog govora na studentskim skupovima i zbog organizovanja radničkih štrajkova u Beogradu biva uhapšen od policije. U zatvor je odveden u zloglasnu “Glavnjaču”. O tim događajima je posebno svjedočio čuveni heroj Peko Dapčević.
1936. U matici najvećih intelektualaca i političkih aktivista. Sa grupom studenata, u kojoj su bili: Veljko Vlahović, Miloš Minić, Đoko Kovačević, Cvijetin Mijatović, Vojo Nikolić i Vlada Popović Rifat je organizirao opšti studentski štrajk protiv ondašnjeg režima. Štrajkje trajao 22 dana i u tom vremenu studenti su napravili, zaslugom Rifatovom, rašamon od režima. Povod je bila ishrana studenata. Skup je prihvatilo Narodno udruženje studenata. Partijski rad je bio ilegalan i strogo kažnjen.
1937. Prva politička i intelektulana ličnost Beograda. Rifat postaje važna ličnost u Beogradu. Biran je za sekretara Univerzitetskog komiteta u Beogradu. Povezuje partijske ćelije na Univerzitetu, kako se sjeća Miloš Minić i Edib Hasanagić.
Osniva sa grupom studenata Sandžačko udruženje studenata “Zlatar” sa sjedištem u Beogradu. Ovom udruženju su pristupili svi napredni studenti svih nacionalnosti. Rifat je bio alfa i omega ovog Društva. Posebno se afirmirao kao pjesnik, narodni tribun i buntovnik. Osniva list „Student“, postaje član Redakcije, a za glavnog urednika imenuje svog kolegu i prijatelja Ivu Lola Ribara. Piše tekstove i kolumne za ovaj list pod raznim imenima.
Marta mjeseca, dok je govorio na skupu protiv profašista biva ranjen. Osudio je javno Musolinija i njegovog ministra vanjskih poslova Ćana Grofa.
Podržao je borbu španskog naroda i organizirao odlazak boraca u Španiju.
Predavanja je držao u opasnosti od fašizma i mogućoj okupaciji.
U Novom Pazaru, nastavio sa štampanjem lista “Glas Sandžaka” sa Muhamedom Abdagićem i Hakijom Zejnelovićem.
1938. Pisao tekstove o zapostavljanju Sandžaka. Suđenje zbog javnog rada.
17. novembra 1938. Rifat Burdžović je bio oslobođen od Suda, uslijed uspješne odbrane, zbog nedostatka dokaza.
1939. Atentat na lidera Bošnjaka dr. Mehmeda Spaha. Rifat je autor pisma studenata Sandžaka, poziv Muslimanima, Srbima i Crnogorcima za jačanje bratstva, jedinstva i zajedništva na ovim vrućim povijesnim prostorima.
Štrajk protiv režima. 22. aprila na Pravnom fakultetu u Beogradu organizirao skup na kojem je bio preko 3000 predstavnika iz 22 organizacije studenata, omladine i raznih radničkih udruženja protiv režima.
Bio je žestok kritičar vlade i sporazuma Cvetković-Mačak, posebno nakon režiranog atentata na bošnjačkog prvaka ministra saobraćaja dr. Mehmeda Spaha. Jer moć fila kao medija prevazilazi druge oblike literature i umjetnosti.
Zajedno za Bajom Sekulićem i Vojom Nikolićem osnovao partijsku organizaciju u fabrici “Rogožarski”.
DEMONSTRACIJE PROTIV HITLERA I FAŠIZMA
5. decembra održao protestne zborove studenata. Održao nezaboravni govor o demokratiji i ljudskim pravima.
14. decembra započeo krvave demonstracije u Beogradu. Policija pucala u Rifata Burdžovića i lakše ga ranila.
1940. Rukovođenje i obnavljanje “Glasa Sandžaka”. Postaje rukovodilac partijske tehnike. Skup studenata na željezničkoj stanici i Avali predvodio je Rifat.
Izabran za člana pokrajinske komisije za Omladinski rad i mnogo doprinosi razvoju Skojevske organizacije u Srbiji. Istovremno radi sa radničkim partijskim organizacijama, formira partijsku ćeliju u Fabrici aviona u Beogradu, organizira akcije za odbranu zemlje i zaštitu od raznih vidova demonstracije fašizma.
Bio je rukovodilac partijske štamparije, u kojima su štampani leci koji su podstrekavali organizaciju štrajkova i demonstracija.
Sudionik Pete zemaljske konferencije KPJ u Zagrebu.
Bio je predložen za člana CK KPJ-u.
Izabran za sekretara Građanskog KPJ komiteta KP Beograd. Postaje vodeća politička ličnost Beograda i ondašnje Srbije.
Septembra 1940. g. pokrenuo je ponovno izdavanje lista “Glas Sandžaka”, koji je više puta od strane režima bio zabranjivan.
U toku ove i ranijih godina, Rifat je vrlo blisko surađivao sa organizacijom “Gajret”, od koje je jedno vrijeme bio stipendiran.
1941. 25. i 27. marta organizirao posebne demonstracije u Beogradu protiv najava Hitlerove okupacije.
Hapšenje i suđenje. 27. marta Rifatje bio uhapšen i nakon toga preveo je izvjesno vrijeme po odluci suda u zatvoru.
IZABRAN ZA SEKRETARA KPJ ZA SANDŽAK
6. aprila Okupacija Jugoslavije od strane Njemačke i njenih savjeznika. Izbijanjem rata, Rifat Burdžović se po naredbi CK KPJ-u i Pokrajinskog komiteta za Crnu Goru prebacuje u Sandžak i na njegovoj teritoriji formira nove partijske ćelije i sudjeluje u omasovljenju postojećih.
R. Burdžović, stvara novi Oblasni komitet KPJ za Sandžak, i postaje njegov sekretar. Prvi Mjesni i Sreski komitet KPJ-u je formirao u rodnom Bijelom Polju, a zatim u Pljevljima i Prijepolju i prve partijske ćelije u Priboju i Novom Pazaru.
Organizator naorodno-oslobodilačke borbe u Sandžaku od aprila 1941. do maja 1942. Nakon okupacije zemlje vraća se u Sandžak i organizira otpor. Sudjelovao je u oslobađanju Kolašina (gdje je ponovo pokrenuo list “Sandžak”. Posjetio gradove Novi Pazar, Novu Varoš, Sjenicu, Prijepolje, Berane, sudjelovao u oslobođenju okupatora Mojkovca, Pljevalja, Prijepolja, Užica (gdje je formirana Užička republika).
TRI BORAVKA U NOVOM PAZARU
Tršo je dolazio u Novi Pazar tri puta: 1) 10. aprila 1941 .g.; kada se upoznao sa situacijom razgovarao sa naprednim ljudima ovog kraja; Iz Pazara se vratio preko Sjenice u Bijelo Polje; 2) Drugi put, Tršo je došao polovinom maja 1941. g. Ključni njegovi zadaci su bili da se bliže upozna sa stanjem u gradu u cilju preuzimanja mjera za osnivanje partijskih ćelija. Prilikom ovog dolaska od svog partijskog kolege Hakije Zejnelovića je tražio veći politički angažman; Treći, Tršov dolazak je sredinom juna 1941. g. kada je formirao partijsku organizaciju u Novom Pazaru i pripremio teren za ustanak u Sandžaku.
14. jula podigao ustanak u Sandžaku za oslobađenje od njemačkih, italijanskih i četničkih formacija.
Sandžak kao posebna administrativno-teriotorijalna jedinica. Prema svim službenim dokumentima koje smo imali na raspolaganju Rifat Burdžović, kao načelnik Sandžaka, se zadužno zalagao da se Sandžak tretira kao posebno administrativno-teritorijalna jedinica u okviru buduće jugoslovenske zajednice.
1942. Februara mjeseca odlazi u Foču na savjetovanje kod Josipa Broza Tita. Osnivanje Treće proleterske sandžačke brigade. Ovaj događaj se dogodio 5. juna 1942. g.
Imenovan za političkog komesara Treće sandžačke brigade, koja je najvećim dijelom akcija ratovala na oslobođanje teritotrija u Bosni i Hercegovini.
Sve veća podozrivost prema Rifatu Burdžoviću ispoljava se od strane crnogorskih tvrdokomih partijaša koji postaju zavidni i počinju praviti Rifatu i njegovim najbližim suradnicima “'prljave igre”, koje će ga krajem 1942. godine odvesti u smrt. (O tim igrama pisala je beogradska “Politika” 27. februara 1997. g. u tekstu “Ćutanjem skrivena istina” autora Stanka Ravića.
Napisao studije:
1) “Položaj Sandžaka u budućoj Jugoslaviji” i
2) “Položaj Bošnjaka muslimana u budućoj Jugoslaviji” (Nažalost ove brošure su uništene i nisu objavljene, jedino u sjećanjima njegovih suboraca).
POGIBIJA
Mučki je ubijen u noći između 2. i 3. oktobra, zajedno sa njegovim najboljim partijskim i partizanskim drugovima, komandantom Vladimirom Kneževićem Volođom i Tomašom Žižićem. Ubili su ih četnici, u okolini Mrkonjić Grada i bacili u Grujića jamu, koja je oko 4 km. udaljena od glavne saobraćajnice Mrkonjić Grad Mliništa, nekoliko kilometara ispred sela Baraći.
13. novembra 1942., glavni štab NOR-a je javno objelodanio nestanak i smrt Rifata Burdžovića.
1943. 20. novembra u Pljevljima je utemeljeno Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka. Za života, Rifat je mnogo učino da dođe do formiranja ZAVNO Sandžaka.
1944. Rifat Burdžović je posthumno proglašen za narodnog heroja.
(HRONOLOGIJA ŽIVOTA I RADA RIFATA BURDŽOVIĆA (1913-1942) preuzeta iz knjige „Burdžovićeve vizije Sandžaka“ autora
(Sandzak TV)
