U Crnoj Gori je u procesu socijalne inkluzije romske i egipćanske populacije učinjeno mnogo, ali ostaje obaveza da sve institucije sistema nastave da rade u cilju postizanja pozitivnih rezultata, a lokalni nivo i opštine imaju naročito značajnu ulogu u tom procesu.
To je ocijenjeno na prvom sastanku Nacionalne savjetodavne grupe, u okviru regionalnog programa ROMACTED: Promovisanje dobrog upravljanja i osnaživanja romske zajednice na lokalnom nivou, koji implementiraju Savjet Evrope i Evropska unija (EU), a partnerska organizacija u sprovođenju projekta za Crnu Goru je nevladina organizacija (NVO) Mladi Romi.
Načelnica Odjeljenja za EU integracije, programiranje i implementaciju EU fondova u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, Tatjana Anđelić, kazala je da je Vlada Crne Gore posvećena kreiranju i implementaciji politika za brže i potpuno socijalno uključivanje, kao i poboljšanje ekonomskog položaja Roma i Romkinja, kao i Egipćana i Egipćanki.
Anđelić smatra da je obaveza svih da implementiraju antidiskriminacione politike, kroz poštovanje ljudskih prava svih građana i građanki.
„U isto vrijeme neophodna je dobra koordinacija svih nadležnih institucija, naročito onih na lokalnom nivou, gdje živi romska i egipćanska populacija. U ovom procesu bitno učešće imaju nevladine organizacije“, rekla je Anđelić.
Anđelić je ocijenila da je u procesu socijalne inkuluzije Roma/Romkinja, Egipćana/Egipćanki u Crnoj Gori učinjeno mnogo, ali da je to proces i da ostaje obaveza da sve institucije sistema nastave da rade u smjeru daljeg postizanja pozitivnih rezultata.
„Lokalni nivo i opštine imaju naročito značajnu ulogu u tom procesu. Vlada i Ministarstvo za ljudska i manjinska prava će nastaviti da, u okviru zakonskih normi, i djelotvornih institucionalnih mehanizama implementiraju politiku održivih rješenja u cilju socio-ekonomske integracije romske i egipćanske populacije“, kazala je Anđelić.
Programska menadžerka u Delegaciji Evropske unije u Crnoj Gori, Mladenka Tešić, ocijenila je da se često prepoznaje raskorak između onoga što je usvojeno na državnom nivou i implementacije, koja je ključna na lokalnom nivou i umnogome zavisi od razumijevanja kapaciteta i političke volje pojedinih opština.
„Ipak to nije dovoljno ako nemamo osnaženu romsku zajednicu, koja će imati kapacitete da aktivno učestvuje u dobrom upravljanju i odlučivanju na lokalnom nivou. Zato ROMACTED, kao okosnicu ima tri ključne oblasti, a to su osnaživanje romske zajednice, kako podjedinaca u cilju sticanja znanja i vještina, tako i šire zajednice da bi artikulisali svoje interese vezane za rješavanje problema zajednice. Zatim, stvaranje inkluzivnih institucija, kao i stvaranje društva bez diskriminacije“, rekla je Tešić.
Ona je istakla da je osam opština odabrano da učestvuje u projektu i da su one, pored uobičajenih problema, sa kojima se susreću na lokalnom nivou, pokazale političku volju i spremnost da predano rade na inkluziji Roma.
„Svjedoci smo da se sve opštine bore sa nezaposlenošću, pogotovo mladih, uz veliki procenat Roma, stanovanjem u nelegalnim stambenim objektima, kao i šarolikim rezultatima po pitanju pohađanja škole, ili upisa romske djece u vrtiće. U nekim opštinama su rezultati prilično dobri, ali nedostatak finansija je često razlog za nefunkcionalni javni prevoz, koji je za romsku djecu, koja obično žive u predgrađima, od ključne važnosti za redovno pohađanje škole“, kazala je Tešić.
Menadžer regionalnog programa ROMACTED iz Savjeta Evrope, Tima za Rome i Nomade, Marcos Andrade, pojasnio je da se projekat realizuje kroz učešće i dijalog sa građanima i jako je važno da se bavi svim aspektima života u jednoj zajednici.
„Mi, mnogo pridajemo značaja samom procesu angažovanja i uključivanja zajednice, da kreiramo kulturu participativnosti, zajedništva, uzajamnog razumijevanja, kulturu komunikacije, učešća, odgovornosti, odživosti“, kazao je Andrade.
On je rekao da bi program trebalo da bude završen do aprila sljedeće godine, ali da su pregovori u toku sa nadležnima iz Direktorata za proširenje Evropske unije o nalaženju načina da se nastavi cijeli program.
„U suštini, mi želimo da uključimo napore centralnog nivoa u Crnoj Gori da dođe do odgovornijeg budžetiranja na nacionalnom nivou, da se nađu načini da se u budžetu države nađe bolja osjetljivost prema potrebama Roma. Želimo da preslikamo to na lokalni nivo i da se izgradi održivost participativnog procesa iz mehanizama koje smo pokrenuli“, kazao je Andrade.
Konsultant na ROMACTED programu, Milan Radović, je predstavljajući preliminarne rezultate analize servisa, kazao da se najveći broj registrovanih servisa odnosi na određena socijalna davanja, pomoći i slično, dok je značajno manji broj servisa usmjeren na ekonomsko snaženje romskih i egipćanskih porodica.
„Kampanje za upis u srednje škole, sa posebnim akcentom na djevojčice i njihove roditelje, kao i kampanje za upis u vrtiće, u osnovnu i srednju školu su, tokom prošle godine, realizovane isključivo u četiri opštine i to su Podgorica, Nikšić, Berane i Herceg Novi. Primijetili smo da je Ulcinj zapostavljen i da se u toj opštini, i sa državnog i sa lokalnog nivoa implementira najmanji broj servisa, usluga i aktivnosti. A tu je i Bar“, rekao je Radović.
On smatra da je jako važno da se uspostave adekvatne baze podataka djece koja nisu obuhvaćena obrazovnim sistemom.
„U narednom periodu mora da bude povećan nivo saradnje i komunikacije između državnih institucija, kako bi ovi podaci bili mnogo više dostupni. Takođe predškolskim obrazovanjem da bude obuhvaćn veći broj djece i da se uspostave mehanizmi za procjenu postignuća u školama“, kazao je Radović.
Konsultantkinja na ROMACTED programu profesorica doktorka, Olivera Komar je, predstavljajući preliminarne rezultate situacione analize i procjene potreba romske i egipćanske zajednice, kazala da Romi vrlo često odustaju prije nego što se završi redovni ciklus obrazovanja.
„Ponekad su u pitanju ugovoreni brakovi, ponekad činjenica da siromašniji ne mogu da podnesu troškove školovanja, pa ranije napuštaju školu. Vrlo je važno i da je niska motivacija da se nastavi školovanje. Imamo nemogućnost povratka u sistem. Jednom kad izađu iz sistema jako im se teško vratiti u obrazovni sistem. Imate i veliko siromaštvo koje utiče na ovo odustajanje“, rekla je Komar.
„Postoji problem sa jezikom i troškovi. Vrlo često zaboravljamo skrivene troškove obrazovanja. Obrazovanje košta. Nije dovoljno dati udžbenike. Postoje i druge stvari koje su neophodne da bi djeca mogla normalno da prate nastavu i da postižu određena dostignuća“, pojasnila je Komar.
Ona je rekla da su preliminarni rezultati istraživanja pokazali da se Romi žale na tretman u zdravstvenim ustanovama.
„Postoje i neke priče, koje će biti u finalnom izvještaju, i koje su jezive, kako bivaju ostavljeni da čekaju na kraju, način na koji se neki doktori u nekim zdravstvenim instutucijama odnose prema njima i njihovim tegobama. Vrlo često imamo i uvrede na etničkoj osnovi, koje su eksplicitne. Postoji problem jezičke barijere, da vrlo često ne mogu da objasne do kraja u čemu je problem, niti doktori imaju strpljenja da saslušaju poblem“, rekla je Komar.
Kada je u pitanju zdravlje žena tu je, kako je istakla, situacija jako teška.
„Dobili smo priče o preranim brakovima, o neželjenim, učestalim trudnoćama, neredovnom praćenju trudnoća. Fale saradnici, koji bi pomogli u rješavanju svih ovih problema“, kazala je Komar.
Ona je navela da se rješenja odnose na primjenu postojećih mehanizama, primjenu antidiskriminacionog zakonodavstva, kažnjavanje onih koji su odgovorni.
Radović je, kada je stanovanju riječ, kazao da su preporuke da se socijalni stanovi izgrađuju i dodjeljuju u svim opštinama gdje žive Romi u Crnoj Gori i druga aktivnost je da se stvore preduslovi da korisnici tih stanova budu osnaženi da kasnije mogu da ih servisiraju.
Radović je istakao da je veoma bitna podrška zapošljavanju, kao i finanisranje pripravnika.
„Vidjeli smo da se to praktikuje u Nikšiću, Herceg Novom i Ulcinju i mislim da je to pozitivan primjer i da bi ta praksa trebalo da se nastavi i u drugim opštinama“, rekao je Radović.
Komar je kazala da je u romskoj populaciji naročito izražen rad na crno, neformalni rad, nedostatak zaštite na radu i radnih prava.
„Vrlo važan problem je i vrsta poslova koja se nudi Romima. Dakle, najčešće im se nude fizički poslovi i to oni koje neće niko drugi da radi. Ako je u pitanju sađenje cvijeća onda nije za Rome, a ako je u pitanju nešto što niko drugi neće da radi, onda jeste. Kada je u pitanju vrsta poslova i sami imaju problem, jer ponekad im nedostaju kvalifikacije koje su potrebne za neka mjesta“, rekla je Komar.
Radović je naveo da je potrebno unaprijediti mehanizme za zaštitu identiteta, da se unaprijedi komunikacija između državnih institucija i romske zajednice, da se poveća finansiranje projekata i da se na lokalnim javnim servisima više priča na romskom jeziku i o samim Romima.
U Crnoj Gori su programom obuhvaćene opštine Bar, Bijelo Polje, Berane, Nikšić, Herceg Novi, Podgorica, Ulcinj i Tivat.
Program ROMACTED se sprovodi u zemljama Zapadnog Balkana (Crna Gora, Srbija, BiH, Kosovo, Albanija, Makedonija) i u Turskoj u više od 60 opština.
