Turci otišli – Bošnjaci ostali

Kao  što smo imali prilike vidjeti, u periodu s početka 19. vijeka nastupa veoma težak period za muslimansku populaciju, koja je bila rasparčana na brojne državice koje nisu bile u poziciji da same sebi pomognu, a kamoli da se interesuju za one muslimane kakvi su bili Bošnjaci, koji su postali apsolutna manjina u mjestima gdje su živjeli, opterećeni „turskom krivicom“.

Nakon odlaska Turaka sa ovih prostora muslimani Balkana bivaju prepušteni sami sebi. Jedina institucija oko koje su se mogli okupljati, koja ih nikada nije napustila i koja sa njima dijelila sudbinu, bila je Islamska zajednica, kao legitimni nasljednik, u vjerskom smislu, halifata. Muslimani Balkana dok su bili u poziciji da imaju vlast, ukazivali su službenim odlukama na kontinuitet svog vladanja u slovu i duhu Medinske povelje. Sada su bili u prilici trpjeti najstrašnije progone i ubijanja od strane onih koji nisu bili kadri da na muslimansku toleranciju odgovore istom mjerom. Evropa je ponovo dozvolila da se ponovi Španija.
Nakon odlaska Turaka sa Balkana, i iz naših krajeva, i pored činjenice da ste jedino u Bosni mogli naći u jednom gradu džamiju, crkvu i sinagogu, jednu pored drugih, najviši mogući stepen tolerancije i realnog suživota različitih religijskih zajednica, Evropa je odgovorila kao i slučaju sa Španijom – progonom. Od tada pa sve do današnjih dana muslimani su samo unutar svoje vjerske zajednice nalazili određeno utočište, dok njihov politički status nije riješen ni do dan-danas.

Iz pozicije da svijetu nude model izgradnje društva u kojem se štite ljudska prava svih ljudi, bez obzira na vjersku i nacionalnu pripadnost, muslimani su došli u poziciju da se bore za ostvarivanje svojih najelementarnijih prava. Bili su protjerivani sa svojih vjekovnih ognjišta. Muslimanima se ovo događalo i pored činjenice da su neposredno prije toga na međunarodnim konferencijama donošene određene odluke kojima su pozivane države u kojima su se nalazile manjine koje nisu bile pripadnici većinskih religijskih zajednica, da prema njima pravično postupaju. Na Berlinskom kongresu 1878. godine Bugarska je morala da prihvati odredbe u korist Turaka, Grka i Rumuna koji su živjeli na njenoj teritoriji, a Srbiji i Crnoj Gori je kao uslov za priznanje nametnuta obaveza zaštite vjerskih prava manjina.(Dimitrijević V., Paunović M., Ljudska prava, Beograd, 1997., str. 399)

Kao instrumenti zaštite potpisanog, velike sile su povremeno i nesistematski intervenisale protiv država koje su grubo tlačile manjine. Ovo je činjeno u ime prava na humanitarnu intervenciju. Predmet intervencije su uglavnom bile slabije države, u prvom redu Osmansko carstvo, gdje su se velike sile miješale da bi zaštitile kršćansko stanovništvo.
Moćne države bile su toga pošteđene, i pored masakra domorodačkog stanovništva u kolonijama i pogroma Jevreja u carskoj Rusiji.(Dimitrijevic V., Paunović M., Ljudska prava, Beograd, 1997., str. 399)
Naravno, muslimani Balkana, pa i ovi u Sandžaku, nisu bili te sreće da velike sile reaguju i zaštite prava muslimanske manjine u Sandžaku, koji je u to vrijeme, pa sve do dan-danas, podijeljen između Srbije i Crne Gore, kada su regularne vojne jedinice Kraljevine Jugoslavije pod „palicom“ zloglasnog četničkog komandanta Koste Milovanovića Pećanca izvršile ratni zločin nad nedužnim civilnim muslimanskim stanovništvom Sandžaka. Opisujući te događaje, Harun Crnovršanin i Nuro Sadiković, autori djela „Sandžak – porobljena zemlja“, na strani 356., navode: „…Kostini četnici su bili posebno brutalni prema Bošnjacima Limske doline, Bihora, Plava i Gusinja, kao i na Pešteri. Ubijali su najuglednije ljude, pljačkali sve što su mogli da ponesu. Svetili su se Bošnjacima i zbog njihovog dobrovoljnog učešća (đurumlije) u turskoj i austrougarskoj vojsci tokom Prvog svjetskog rata, za jatakovanje kačacima, a često i zbog grijehova prethodnih generacija iz vremena turske vladavine…“ (Taj usud prati muslimane Bošnjake ovih prostora sve do danas. Tu rečenicu je izgovorio i general Ratko Mladić neposredno pred početak genocida u Srebrenici.)

Ove kampanje su bile povremene, ali su muslimane ovih prostora skupo koštale. Ističem povremene, jer je bilo momenata kada bi se, usred bolje političke klime i povoljnijih društvenih odnosa, muslimani izborili za određena prava. No, ona bi bila stavljena van snage kada bi na pozicije vlasti dolazile snage koje, u najmanju ruku, nisu bile sklone poštovanju čak i najosnovnijih ljudskih prava.

Nastavit će se…

Autor: dr. Admir Muratović