Piše: Dr. Harun Crnovršanin
Prvi balkanski rat 1912. godine, propast Turske i borba za Novi Pazar
Balkanski ratovi obuhvataju dva oružana sukoba na području Balkana koja su se dogodila u toku 1912. I 1913. godine. U Prvom balkanskom ratu koji se vodio od oktobra 1912. do maja 1913. godine učestvovale su Srbija, Bugarska, Grčka i Crna Gora protiv Turske (Osmanskog carstva). Rat je otpočeo nakon dobro isplanirane pripreme balkanskih hrišćansko-pravoslavnih zemalja: Srbije, Crne Gore, Grčke i Bugarske, a u cilju definitiovnog oslobađanja od 500-ogodišnje turske vlasti. Rat je, na nagovor Rusije, otpočela mala Crna Gora 08. oktobra 1912. godine, a 17. i 18. oktobra ostale balkanske države.
„U Prvom balkanskom ratu Turska je doživjela poraz. Turci nisu pridavali poseban značaj odbrani samog Novog Pazara, jer je po njihovim planovima, bilo značajnije da svoje snage koncentrišu na drugim mjestima i bojištima. U Yeni Pazaru (Novom Pazaru) se nalazio tek jedan nizamski puk, tri baterije i jedan dobrovoljački odred od 1 500 Bošnjaka i Albanaca. Na brdu Đurđevi stubovi iznad Novog Pazara bilo je svega nekoliko topova starije proizvodnje koje su opsluživali Pazarci koji su nekada služili u artiljeriji.“ (Iz knjige „Kameni svjedok“, autora Safeta Bandžovića, izdata u Novom Pazaru 1999.)
Zadatak osvajanja Novopazarskog sandžaka pripao je Ibarskoj vojsci čiji je komandant bio general Mihailo Živković. U odbrani Novog Pazara poginulo je oko 300 a ranjeno oko 700 branitelja. Novi Pazar je, iz tri pravca, napadalo 23.000 srpskih vojnika sa 36 topova.
Arif-aga Komatina, načelnik opštine i komandant odbrane Novog Pazara (1912.)
Prema istraživanju historičara Esada Rahića- Arif-aga Komatina je rođen 1876. godine u Novom Pazaru. Bio je bogat i veoma human čovjek koga su njegovi sugrađani veoma cijenili i voljeli. Rahić je 1996. godine razgovarao sa Jusufom Komatinom, unukom Arifaginim, od kojeg je saznao interesantne stvari vezane za ovog junaka. Njegov djed Arif-aga bio je posljednji predsjednik opštine (Belediye baškan) Novi Pazar u turskom vremenu. Bio je visok, naočit brkajlija, uvijek elegantno odjeven, sa obaveznim fesom na glavi“. (https://www.sandzakdanas.rs)
Iako je mogao da, zajedno sa turskom vojskom, napusti Novi Pazar i tako spasi glavu, on to nije učinio. Arif aga se nije mirio sa predajom grada, već je organizovao pazarske mladiće i krenuo ka varoši Raški da se suprostavi višestruko brojnijoj srpskoj vojsci koja je išla ka Novom Pazaru. On nije vjerovao srpskoj vojsci, jer mu je bilo poznato šta su Karađorđevi ustanici uradili u Sjenici i u Novom Pazaru u maju 1809. godine. Tada je Karađorđe u Sjenici, na prevaru, masakrirao 2.500 bošnjačkih civila što je činilo više od polovine tamošnjeg stanovništva. U Novom Pazaru je spalio skoro sve kuće ali se stanovništvo sklonilo u pazarsku tvrđavu i otuda pružilo junački otpor i primoralo ga na povlačenje.
Arif-agini borci su se žestoko suprostavili napadačima kod Batnjika koji je tada predstavljao granicu između Novopazarskog sandžaka i uže Srbije. Do 1912. godine u sastav Srbije nisu ulazili ni Sandžak, ni Kosovo ni Vojvodina.
Bitka za Novi Pazar trajala je od 19-23 oktobra 1912. godine. U prva dva dana vođeni su najžešći okršaji. Prvobitno su branitelji uspjeli da odole silovitom napadu srpske vojske, ali su zbog nedostatka ljudstva i municije morali polako da odstupe uz velike gubitke. Na Batnjiku i Postijenju se vodila velika bitka u kojoj je poginulo 20 bošnjačkihj branitelja. Arif-aga je poginuo od srpske artiljerije 22. oktobra u svojoj 36-oj godini života, dakle, dan prije ulaska srpske vojske u Novi Pazar, a ne 19. oktobra kako je u svojim „Sjećanima“ naveo Omer Koničanin, a koje je objavio Mijo Radović pod svojim imenom 1998. godine u Novom Pazaru.
Ne zna se koliko je srpskih vojnika poginulo u borbama za Novi Pazar. Ostalo je zapisano da je Arif-aga sa svojim hrabrim braniteljima primorao srpsku vojsku na povlačenje što je izazvalo veliki bijes u srpskoj Vrhovnoj komandi. O tim borbama između Ibarske vojske i pazarskih branitelja pisao je i srpski general Živojin Mišić: „Vrhovna komanda je, trećeg dana uveče, saznala da se Ibarska vojska, pošto se u blizini Novog Pazara sukobila sa neprijateljem, hitno povukla na graničnu liniju (kod Batnjika). Još iste noći načelnik štaba Vrhovne komande lično je izdiktirao telegram komandantu Ibarske vojske (Mihajlu Živkoviću) i oštro mu zamerio zbog slabog napredovanja njegovih trupa u času kad ostale naše trupe pobedonosno prodiru ka jugu i gone neprijatelja. Istim telegramom vojvoda Putnik je naredio generalu Živkoviću da pod ličnom odgovornošću mora zauzeti Novi Pazar. U ratnom vremenu ništa gore ne može demoralisati i najbolje trupe nego kad osete da se komandant sa svojim štabom prvi povlači“. ((Iz knjige „Kameni svjedok“, autora Safeta Bandžovića, izdata u Novom Pazaru 1999.)
U navedenom tekstu Rahić piše da je „Arif-aga iza sebe ostavio osmogodišnjeg sina Šabana i četvorogodišnju ćerku Vedžihu. Nakon njegove i ženine smrti, sin Šaban i ćerka Vedžiha odlaze da žive u Tursku kod njegove sestre Elmas-hanume. Arif-agina ćerka bila je udata za sina osmanskog prestolonasljednika gdje je i njegov sin Šaban odrastao. Šaban je imao sina Jusufa koji je do svoje smrti 2019. godine živio u prelijepoj kući koja se nalazi u ul. 7. jul br.19, u narodu poznata kao „Pod hamam“.
I autor ovog teksta je 2001. godine razgovarao sa rahmetli Jusufom Komatinom. On je, sve do penzije, radio zajedno sa njegovim ocem Faikom Crnovršaninom u Fabrici obuće „Ras“, tako da je amidžu Jusufa poznavao još kao dječak, ali nije znao da je on unuk čuvenog junaka Arif-age Komatine. Kad ga je poslije mnogo godina saznao je da njegova familija vodi porijeklo iz Hercegovine, a da je njegova prelijepa aganska osmanlijska kuća sagrađena 1908. godine. Amidža Jusuf je bio veoma cijenjen i omiljen u gradu. Preselio je na ahiret u 91-oj godini života. Iza sebe je ostavio sinove: Adnana i Šabana i ćerke: Duzu, Binasu i Azru.
Mezar Arif age Komatine, pazarskog šehida i gazije, nalazi se u haremu (mezarju) čuvene Altun- alem džamije u Novom Pazaru. Pored njegovog mezara nalaze se i mezarevi mnogih istaknutih osmanlijskih velikodostojnika, a od 06. maja 2022.g. i mezar rahmetli muftije Muamera ef. Zukorlića.
Aćif Hadžiahmetović, komandant odbrane Novog Pazara (1941.)
Stanje u Kraljevini Jugoslaviji uoči Drugog svjetskog rata
U Prvom blakanskom ratu (1912.) Novi Pazar se, i pored žestokog otpora srpskoj vojsci, nije mogao odbraniti, jer je Osmanlijsko carstvo bilo pred propdanjem. Međutim, početkom Drugog svjestkog rata, situacija je bila sasvim drugačija. Njemačke trupe su 06. aprila 1941. napale Kraljevinu Jugoslaviju i za 11 dana zauzele njenu teritoriju, primoravši generala Kalafatovića da 17. aprila potpiše bezuslovnu kapitulaciju i predaju jugoslovenske vojske. Nijemci su zarobili 6.298 oficira, 337.864 podoficira a većina vojnika slovenačke, hrvatske, bošnjačke, albanske i makedonske nacionalnosti je puštena svojim kućama. Jedan dio vojnika je odveden u zarovljeništvo u Njemačku kao fizička radna snaga u njemačkim fabrikama.
Teritorija Kraljevine Jugoslavije je raskomadana. Slovenija je pripala Njemačkoj, stvorena je Nezavisna država Hrvatska (NDH) koja je zauzimala Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i na kratko vrijeme jedan dio Sandžaka. Vojvodina je pripojena Mađarskoj, veći dio Makedonije Bugarskoj, a manji dio Italiji. U užoj Srbiji je postavljena profašistička vlada na čelu sa Milandom Nedićem.
Kralj Petar II Karađorđević i njegova vlada bježe u London a za komandanta ostatka jedinica, koje su se krile po šumama Srbije, proglašava Dražu Mihailovića. Zahvaljujući pomoći kralja Petra II i Engleske vlade, Draža je uspio da konsoliduje te preostale jedinice sastavljene od srpskih vojnika i da krene u ostvarenje projekta Velike Srbije.
Na drugoj strani hrvatske ustaše, na čelu sa Antom Pavelićem, Banovinu Hrvatsku pretvaraju u fašističku tvorevinu pod imenom Nezavisna država Hrvatska (NDH) ili Veliku Hrvatsku koja je pored današnje Hrvatske, Bosne i Hercegovine, nakratko obuhvatala i jedan dio Sandžaka.
Iako su sadržaji i metodi velikosrpske i velikohrvatske politike i propagande prema Bosni i Sandžaku i bošnjačkom narodu isti (podjela ovih teritorija i uništenje Bošnjaka) – u pristupu i ostvarenju tih ciljeva ima i razlike. Dok na jednoj strani velikosrpska politika zagovara genocid i potpuno iseljenje Bošnjaka, velikohrvatska ideologija je umjerenija i die na pretapanje Bošnjaka u Hrvate. U skladu sa tim razvile su se i njihove fašističke ideologije oličene u ČETNIŠTVU i USTAŠTVU.
Okupacija Sandžaka i formiranje odbrambenih jedinica poznate pod imenom muslimanske milicije i vulnetarske jedinice
Pokrajina Sandžak je na početku Drugog svjetskog rata bila podijeljena na nekoliko okupacionih zona. Ustaše su se u Sandžaku zadržale svega četiri mjeseca. Na području Sandžaka uspostavljena je njemačka i italijanska zona koje je razdvajala demarkaciona linija. Najveći dio Sandžaka pripao je Italijanima. Nakon povlačenja ustaša iz zapadnog dijela Sandžaka dolaze Italijani koji okupiraju Crnu Goru i sljedeće sandžačke srezove: Bijelo Polje (Akova), Pljevlja (Taslidža), Berane i Andrijevicu. Italijanska interesna zona obuhvatala je i Plav i Gusinje i Rožaje, koji su ušli u sastav Pećke prefekture. Tutin, Sjenica i Pešter su također bili u sastavu italijanske okupacione zone, tj. Velike Albanije.
Zbog nadolazeće opasnosti od srbijanskih i crnogorskih četničkih jedinica pod komandom Draže Mihailovića (već u ljeto 1941. počinjuu ubistva bošnjačkih civila i paljevine njihovih sela), u Sandžaku se formiraju samoodbrambene jedinice poznate pod imenom muslimanske milicije i vulnetarske jedinice. Prema pisanju dr. Mustafe Memića: „ ove jedinice bile su organizovane radi odbrane svojih sela i domova, neka vrsta domobransko-domovinske organizacije. One sui male vojno obilježje samo po tome što su bile naoružane i što sui male svoje komandire. U svemu drugome ni po čemu se nisu razlikovale od ostalog seoskog stanovništva, živjeli su u svojim kućama, hranili se u svojim porodicama, kretali se u seoskim odijelima i bili naoružani najčešće sopstvenim oružjem. Bili su jednonacionalne organizacije sastavljene isključivo od Bošnjaka-muslimana, za razliku od onih milicijskih jedinica koje je okupator formirao kao „Milicija volontario antikomunista“ (Milicija za borbu protiv komunista). Ove su milicijske jedinice postojale samo u gradovima i bile su mješovitog sastava. U njima je po pravilu bio jednak broj Srba i Crnogoraca na jednoj, i Bošnjaka na drugoj strani. Taj proporcionalni odnos 50:50 zadržavao se i kada je njihov broj povećavan. Spominju se u Bijelom Polju i Sjenici. Vulnetari su organizovani avgusta 1941. godine samo na prostorima gdje je bila uspostavljena „velikoalbanska“ vlast…“ (Iz knjige dr. Mustafe Memića „Bošnjaci-Muslimani Sandžaka i Crne Gore, str. 313, Sarajevo, 1996).
U komunističkoj historiografiji postojala je tendencija da se „sandžačka muslimanska milicija“ stavi u isti koš sa četnicima i ustašama i drugim zločinačkim organizacijama. Međutim, istina je sasvim drugačija. Dok su četničke i ustaške formacije imale okupacioni i zločinački karakter, muslimanska milicija je imala samoodbrambeni karakter i brinula je o biološkom opstanku bošnjačko-muslimanskog stanovništva.
Aćif Hadžiahmetović- vrsni političar i vojni strateg
Aćif Hadžiahmetović, u narodu poznat kao Ažif efendija, najugledniji je sandžački političar u međuratnom periodu (Kraljevini Jugoslaviji). To je čovjek koji je bio najzaslužniji za odbranu Novog Pazara od četnika Draže Mihailovića. Prva biografija ovog gazije objavljena je početkom 1996. godine u knjizi „Sinovi Sandžaka“ autora Haruna Crnovršanina i Nura Sadikovića. Tok same odbrane Novog Pazara od četnika u jesen 1941. autor ovog teksta je realizovao u dokumentarno-dramskom filmu pod nazivom „Aćif efendija i Šaban Poluža u odbrani Novog Pazara od četnika 1941.„ On je premijerno prikazan na „Tv Sandžak“ početkom aprila 2012. godine. Njegovo prikazivanje je izazvalo ogromno interesovanje u gradu i šire.
Aćif efendija je rođen 1887. godine u Novom Pazaru, od oca Emin-age (Bljute) Hadžiahmetovića (1867-1931) i majke Jalduze (1869-1932), djevojačko prezime Ajdinagić, porijeklom iz Rožaja. Emin Hadžiahmetović je sa Jalduzom imao troje djece: sina Aćifa i dvije ćerke- Azizu i Ufu. Aćif je za vrijeme turske uprave u Novom Pazaru završio ruždiju (nižu gimnaziju) a nakon toga je nastavio školovanje u Bitolju (Monastir) na Vojnoj akademiji. Na ovoj akademiji je školovanje završio i Mustafa Kemal Ataturk, otac današnje Republike Turkiye. U toku Prvog svjetskog rata (1914-1918) učestvovao je u oslobodilačkom ratu na Dardanelima (Galipolje) i Čanakkale-u, gdje je pokazao veliku hrabrost i bio odlikovan. U Turskoj je ostao do 1920. godine, kada se, sa činom kapetana, vraća u rodni Novi Pazar.
Uključuje se u politički život novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Kraljevina SHS) i zajedno sa Ferhat-beg Dragom, postaje jedan od vođa bošnjačko-albanske stranke Džemijet-el-islami. Ova stranka je okupljala Bošnjake i Albance –muslimane iz Sandžaka, Kosova i Makedonije. Pošto nije htjela da se potčini diktaturi kralja Aleksandra Karađorđevića i Nikole Pašića, Džemijetu je nakon velikog terora nad Bošnjacima Novopazarskog kraja, 1924. godine zabranjen rad.
Aćif efendija je tokom 1939. i prve polovine 1940. godine bio član Vakufske direkcije i Vakufskog sabora u Skoplju. Od ukidanja Džemijeta 1924. pa do pojave Stranke demokratske akcije (SDA) 1990. godine, Bošnjaci-muslimani sa ovih prostora nisu imali svoju političku stranku.
Sandžački narod je Aćifu efendiji posebno zahvalan zbog njegovog angažovanja u zaustavljanju iseljavanju muslimanskog stanovništva u Tursku. On je, kao centralna figura bošnjačkog i vjerskog organizovanja u Novopazarskom srezu, bio meta tri neuspjela politička atentata.
ČETNIČKI NAPADI NA NOVI PAZAR I NJEGOVA ODBRANA (1941.)
Sudbonosne 1941. godine Aćif efendija organizuje odbranu Novog Pazara od napada srbijanskih četnika koji su krenuli iz pravca varoši Raška. Neprijateljski plan je bio da Sandžak pritisnu sa svih strana, prvo iz pravca istočne Bosne, zatim iz pravca Crne Gore, a sa srbijanske strane iz pravca Ivanjice i Raške.Cilj četničkih komandanata je bio zauzeti Novi Pazar a njegovo stanovništvo pobiti i protjerati. Međutim, događaji su pokazali da je najžešći otpor četničkim jedinicama pružilo baš stanovništvo Novog Pazara, potpomognuto jedinicama sa Pešteri, iz Biševa i Rožaja i jedinicama kosovskih Albanaca iz Drenice.
Najsvjetliji, a ujedno i najteži dio novije historije Novog Pazara je period od 02. oktobra do 07. decembra 1941. godine. U toku ovih 65 dana vodila se odlučujuća bitka za opstanak Bošnjaka-muslimana na ovom i širem prostoru. Četnici su neprestano kidisali ne bi li rastrgli srce sandžačkog otpora-Novi Pazar. Tada se na čelu Odbora za odbranu Novog Pazara nalazio Aćif efendija. Ovakvi odbori su formirani u većini sandžačkih gradova. Hadžiahmetović je potpuno kontrolisao situaciju u gradu i okolini. Odmah je mobilisao cjelokupno vojno sposobno stanovništvo i podijelio oružje i municiju i istovremeno poslao tri delegacije uglednih Pazaraca da u pomoć pozovu albansku braću sa Kosova i Bošnjake-muslimane sa Pešteri, iz Biševa i Rožaja.
Prva veća grupa od 500 Albanaca (Arnauta), pod komandom Šabana Poluže iz Drenice došla je u Novi Pazar 07. oktobra 1941., nakon što je u silovitom napadu porazila četnike u srpskom Kolašinu kod Kosovske Mitrovice. Uplašeni dolaskom Albanaca u Pazar, četnici su se dogovorili da svim snagama napadnu Pazar i osvoje ga. To su učinili već krajem oktobra iste godine. Četnici iz Srpskog (Ibarskog) Kolašina, koje su predvodili Todor Dobrić i Todor Čukić zaposjeli su put Kosovska Mitrovica-Novi Pazar, u namjeri da spriječe dalji dolazak Albanaca u Pazar. Kolašinski četnici su popalili muslimanske kuće u selima Brđane i Trnavi i stigli do muslimanskog groblja Gazilar. Na drugoj strani, četnici Miladina Milanovića i Dragora Pavlovića popalili su muslimanska sela Gornju i Donju Požegu, Pope, Đonlije, Okose, Ivanču, Rajčinoviće i skoro svo muslimansko stanovništvo pobili.
Do početka novembra u Novi Pazar je stiglo 3.200 Albanaca sa Kosova a sa Gornje i Donje Pešteri i iz Biševa i Rožaja stiglo je oko 1.800 bošnjačkih boraca. Pešterce su predvodili Ćamil Prašević i Džemail Koničanin sa bražćom Bikom i Dekom Dreševićem a Biševce i Rožajce su predvodili Mujko Muković i mula Jakup (Agović) Kardović. U samom gradu, učešće u odbrani je uzeo svako ko je mogao pušku ili sjekiru nositi
Četnici su u periodu od 04. novembra do 04. decembra organizovali tri napada na Novi Pazar, a muslimanska milicija, na čelu sa Aćif efendijom, izvela je jedan kontranapad na varoš Rašku. U bitci za Novi Pazar četnici Draže Mihailovića doživjeli su najveći poraz u 1941. godini.
-Prvi napad na Novi Pazar bio je 04. novembra 1941. godine. Cilj napada je bio zauzimanje grada i likvidacija Muslimana“. Napad je trajao od 4 do 10 časova. Nije uspeo. Posle ovog napada Aćif je doveo u grad nove snage i kao odmazdu organizovao napad na Rašku. Ovaj napad počeo je 16. novembra u 10 časova, završio se 17. novembra oko 16 časova. U ovom napadu učestvovalo je 2.600 sada bolje naoružanih Albanaca i Muslimana (op.Bošnjaka).
-Drugi napad četnika na Novi Pazar izvršen je 21. novembra sa jačim snagama nego u prvom napadu. Trajao je samo jedan dan. Za vreme ovog napada spaljena su sva muslimanska sela od Požege do Vučinića. I ovaj put Novi Pazar je uspješno odbranjen.
-Treći četnički napad na Novi Pazar bio je specifičan. U njemu su učestvovali i Nemci , koje su četnici prevarili, jer su ich obavestili da grad drže komunisti. Čim je napad počeo, oko 9 časova 04. decembra, Nemci su otkrili prevaru i vratili se u Rašku zajedno sa četnicima“. (Iz teksta autora Mija Radovića u knjizi „Novi Pazar i okolina“, str. 327-328, Beograd, 1969.)
U bitkama za Novi Pazar, na obadvije strane poginulo je ukupno 756 ljudi, od čega dvije trećine branitelja-Bošnjaka i Albanaca. Malo je poznato da je u odbrani Pazara poginulo 144 Albanca. Mezarevi (grobovi) ovih šehida nalaze se na Gazilaru, u dužini od po 100 metara sa obadvije strane glavnog ulaza.
Kraj rata, ulazak partizana u Novi Pazar i masovna streljanja Bošnjaka na Hadžetu (1945)
Nakon kapitulacije Italije 09. septembra 1943., partizanski pokret na čelu sa Josipom Brozom-Titom postaje masovniji. Glavni razlog tome je Titova amnestija Dražinih četnika i njihovo priključenje partizanskom pokretu. Dojučerašnji četnici, sada novopečeni partizani, obrijali su brade i umjesto kokarde stavili petokraku. Međutim, mržnja prema muslimanima ostala je i dalje u njihovim srcima. To će se vidjeti nakon oslobođenja Jugoslavije kada na vlast dolaze Titovi partizani. Udarni partizanski korpus pod komandom generala Peka Dapčevića prelazi iz crnogorskog u srbijanski dio Sandžaka gdje uspijeva da u saradnji sa drugim partizanskim jedinicama razbije muslimansku miliciju na području Sjenice, Tutina i na kraju Novog Pazara.
Treba istaći da, dokle god su postojale ikakve šanse i mogućnosti da se Sandžak brani, njeni pripadnici su pružali otpor. Partizani su u Novi Pazar ušli 28. novembra 1944. godine. Pripadnici muslimanske milicije su, na putu od Novog Pazara ka Sjenici, donijeli odluku da se razdvoje, tako da jedni odlaze u pravcu Bosne a drugi u pravcu Kosova, Grčke i Albanije. Putem koji je vodio ka Kosovu povukli su se braća Biko i Deko Drešević i Hasan-aga Zvizdić, prvak iz Sjenice. Sa braćom Drešević pošao je i Aćif efendija. Međutim, on je u Đakovici promijenio odluku i riješio da se preda partizanima. Tada je rekao Biku Dreševiću: “Ja nemam krvave ruke i vraćam se u Pazar, pa nek bude šta će biti“. Biko ga je upozoravao riječima: „Nemoj Aćife, ubiće te komunisti!“
„Ako sam kriv, neka me ubiju, ali ja se ne osjećam krivim ni pred Allahom dž.š. ni pred narodom“, bile su Aćifove zadnje riječi pred rastanak sa svojim borcima koji su krenuli ka Grčkoj. U Đakovici se predao partizanima, odakle su ga sproveli u Novi Pazar. U pazarskom zatvoru je bio mučen do iznemoglosti od agenata tzv. partizanske OZNE. Nakon nedelju dana provedenih u ćeliji partizanski dželati ga javno streljaju 21. januara 1945. godine na brdu Hadžet zajedno sa njegovim najbližim saradnikom Ahmetom Dacom. U periodu od 28. novembra 1944. do početka 1946. godine partizani su na Hadžetu streljali preko 1.500 nedužnih Bošnjaka. Glavni egzekutor bio je Đorđe Peruničić, major OZNE, koji je krajem 1943., kao obrijani četnik, prišao Titovim partizanima.
Njihova tijela su bačena u velike jame koje su nastale od bombi savezničkih aviona tokom bombardovanja Novog Pazara novembra mjeseca 1944. godine. Da bi sakrili svoje zločine komunisti su nakon rata nad tim jamama sagradili stambeno naselje! Partizanski zločinci su kosti Aćifa efendije i ostalih smjestili duboko ispod temelja crvene zgrade „Musala“ i privatnih kuća koje se nalaze preko puta Gradske bolnice.
