Međunarodnu javnost posebno je zainteresovao slučaj švicarskog referenduma kojim se gradnja minareta eksplicite (direktno) zabranjuje. Muslimani su u dilemi: da li je to poruka da islamski identitet nije poželjan stanovnik Evrope; da li je to poruka da je Evropa samo kršćanska, kakvom se deklariše, i da takvom želi biti?
Sve su to dileme i pitanja koja zaokupljaju muslimane koji su haman da povjeruju u evropsku priču o evropskom konceptu ljudskih prava, o globalizacijskom procesu gdje granice imaju relativnu važnost i gdje islamski identitet predstavlja važan detalj mozaika evropskih identiteta čime se Evropa posebno ponosi. Očite su izvjesne tendencije koje nastoje satanizovati islam, predstavljajući ga kao destruktivan faktor, kao faktor koji nije kompatibilan sa vrijednostima Zapada. Posebno je indikativan slučaj Švicarske. Sa 400.000 muslimana u Švicarskoj, islam je druga religija po brojnosti nakon kršćanstva. Uprkos tome, u zemlji postoji samo četiri mala minareta, a zahtjevi za dozvolu za njihovu gradnju po pravilu se odbijaju. Član parlamenta i ključni čovjek u borbi protiv minareta, Urlih Šluer, kaže da su za njega minareti simbol šerijatskog zakona – obećani brakovi, odsijecanje ruku i kamenovanje: „Minaret nije vjerski simbol, to je politički stav. To je pokušaj da se šerijatski zakon izjednači sa švicarskim zakonom, a oni su u potpunoj kontradikciji!“ Ideološki beground leži u povijesti. Pobjeda Francuske revolucije nad Pruskom monarhijom predstavljala je pobjedu razuma u svijetu i kraj povijesti. Godine 1989. moglo se čuti isto proročanstvo. Francis Fukojama je tvrdio da se svijet nalazi pred kraj povijesti. Kasnije, gledište će biti modificirano i promijenjeno. Profesor Samuel Hantington tvrdio je da dolazi jedno novo razdoblje: sukob civilizacija, posebno zapadne i islamske.
Nakon Westfalskog mira, sukobi su pretežno bili fokusirani između prinčeva, kraljeva i careva s namjerom da prošire svoj uticaj i teritoriju, što je proizvelo nastajanje nacionalnih država. Francuska revolucija je pokrenula novu fazu. Nastaju konflikti između naroda i nacija, a ne između kraljeva i careva. Taj koncept je trajao do Prvog svjetskog rata. Nakon Ruske revolucije konflikti među nacijama su zamijenjeni borbom ideologija. Prema Hantingtonovom mišljenju, završetkom Hladnog rata završena je zapadna faza u međunarodnoj politici, te je nakon toga u fokusu došao odnos zapadnih i ne zapadnih civilizacija. Takvom stavu se može prigovoriti da su kulturne razlike plod hiljadugodišnjih razvoja, te zato neće brzo nestati. S druge strane, svijet se smanjuje, a to implicira da kontakti među ljudima i njihovim kulturama jačaju. Proces modernizacije svijeta ima za cilj relativiziranje granica što slabi državu kao izvor identiteta. Tu prazninu nadomjestit će vjera. Pored navedenog, kulturni uticaj je sve intenzivniji među širokim masama. Hantingtonova teza je dobila na značaju posebno nakon 11. septembra 2001.
Treba se osvrnuti na prošlost i pogledati da je islam tokom povijesti bio tolerantniji prema drugim religijama nego zapadni svijet. Paradoks je to što predstavnik zapadne civilizacije Hantington osuđuje druge za agresivnost kada se zna da je upravo ova civilizacija u prošlom stoljeću bila poprište dva svjetska rata. Nijedan sukob 20. stoljeća nije bio izazvan borbom između civilizacija. Godine 1914. protestantski Berlin je bio saveznik katoličkog Beča i muslimanskog Istanbula protiv pravoslavne Moskve, katoličkog Pariza i protestantskog Londona. Pravoslavna Srbija se borila protiv katoličkog Beča, ali i ratovala protiv pravoslavne Bugarske. Vratimo se u skandinavsku historiju i vidjet ćemo kako su protestantska Danska i Norveška skoro 300 godina bile u sukobu sa protestantskom Švedskom i da su tražile podršku od pravoslavne Rusije. Za vrijeme Krimskog rata 1853-1856. godine Velika Britanija, Francuska i Sardinija bile su saveznice Turske protiv Rusije. Dakle, većina sukoba i ratova dešavali su se između suparnika unutar iste civilizacije motivisani borbom za nacionalne interese.
Pored toga, evropska renesansa se desila zahvaljujući muslimanima, jer je prosperitet muslimana nadahnuo evropsku renesansu. To znači da su muslimani stoljećima živjeli u Evropi, u njoj doprinosili, živjeli i u njoj trebaju imati prava kao i drugi, graditi džamije i minareta. Prisustvo ogromnog broja muslimana u Evropi ne smije se zanemariti. Demografski razvoj u Evropi vodi multikonfesionalnoj Evropi. Očigledno je da EU nije zamisliva bez islamske komponente. Kako će se Evropa sa tim nositi odlučujuće je pitanje za nju. Ukoliko ne uspije integracija, a određene vjerske zajednice se osjete getoiziranim i društveno marginalizovanim, onda će humanizam i poštivanje ljudskih prava postati utopija. Ipak, budućnost Evrope je u mnoštvu religija, uključujući i islam. Stoga, što prije Evropa shvati hitnu potrebu za jednakim pravima svih ljudi, prevazilaženjem historije sukobljavanja, bolje će biti i za Evropu i za muslimane.
Autor: doc. dr. hfz. Almir ef. Pramenković
