Pravo Bošnjaka na upotrebu maternjeg bosanskog jezika u Republici Srbiji

0
560

Piše: dr. Ferid Bulić

Ustav Republike Srbije kao najviši pravni i zakonodavni akt donijet je 2006. godine, a na osnovu odluke 2/3 narodnih poslanika Skupštine Srbije i održanog referenduma. Prije nego što otpočnem govoriti na zadatu temu, spomenut ću odredbu člana 1 Ustava koji kaže: „Republika Srbija je država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima.”

Građansko društvo pretpostavlja jednakost svih građana, bez obzira na naciju, pol, vjeroispovjest ili neku drugu različitost. U osnovi uređenja građanskog društva nalazi se demokratski status građanina.

Pitanje upotrebe maternjeg jezika Bošnjaka u Srbiji je riješeno Ustavom, koji u članu 10 kaže: ”U Republici Srbiji u službenoj upotrebi su srpski jezik i ćirilično pismo. Službena upotreba drugih jezika i pisama uređuje se zakonom, na osnovu Ustava”.

Član 79 kaže: Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke, kulturne i verske posebnosti; na upotrebu svojih simbola na javnim mestima; na korišćenje svog jezika i pisma; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku; na školovanje na svom jeziku u državnim ustanovama i ustanovama autonomnih pokrajina; na osnivanje privatnih obrazovnih ustanova; da na svome jeziku koriste svoje ime i prezime; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku; na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom.“

Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma (“Sl. glasnik RS”, br. 45/91, 53/93, 67/93, 48/94, 101/2005 – dr. zakon i 30/2010) definira upotrebu maternjeg bosanskog jezika.

Primjenu maternjeg bosanskog jezika možemo razvrstati u nekoliko kategorija:

  1. Upotreba maternjeg jezika u obrazovnom sistemu
  2. Korišćenje jezika u parničnom, krivičnom, prekršajnom i upravnom postupku
  3. Izdavanje javnih isprava od strane nadležnih državnih organa na maternjem jeziku
  4. Vođenje propisanih evidencija od strane gradskih i opštinskih organa i organizacija koje vrše javna ovlašćenja na svojoj teritoriji
  5. Ostvarivanju prava, dužnosti i odgovornosti iz rada ili po osnovu rada
  6. Upotreba jezika i pisma pri ispisivanju naziva mjesta i drugih geografskih naziva, naziva trgova i ulica, naziva organa, organizacija, firmi, objavljivanja javnih poziva, obavještenja i upozorenja za javnost, kao i pri ispisivanju drugih javnih natpisa
  7. Upotreba maternjeg jezika u izbornom procesu

Upotreba maternjeg jezika u obrazovnom sistemu

S obzirom da se u posljednje vrijeme pokušava kroz institucionalni sistem ograničiti ili u potpunosti devastirati upotreba maternjeg jezika, posebno u osnovnim i srednjim školama, osjećam obavezu da ukažem na postojanje ustavnog i zakonskog prava Bošnjaka da naša djeca uče maternji jezik. Pravo na upotrebu maternjeg jezika, pored naprijed navedene odredbe u Ustavu R. Srbije, posebno je obrađena u Zakonu o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2009, 52/2011, 55/2013, 35/2015 – autentično tumačenje, 68/2015 i 62/2016 – odluka US), i to u članu 9 koji kaže: “Za pripadnike nacionalne manjine obrazovno-vaspitni rad ostvaruje se na maternjem jeziku. Izuzetno on može da se ostvaruje i dvojezično ili na srpskom jeziku, u skladu sa posebnim zakonom. Obrazovno-vaspitni rad može da se izvodi i na stranom jeziku, odnosno dvojezično, u skladu sa ovim i posebnim zakonom.“

Korišćenje jezika u parničnom, krivičnom, prekršajnom i upravnom postupku

Zakon o parničnom postupku  (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2011, 49/2013 – odluka US, 74/2013 – odluka US i 55/2014) u članu 6 definirano je da u sudovima na čijim područjima žive pripadnici nacionalnih manjina, u službenoj upotrebi budu i njihovi jezici i pisma, u skladu sa Ustavom i zakonom. Stranke i drugi učesnici u postupku imaju pravo da se služe svojim jezikom i pismom, u skladu sa odredbama ovog zakona.

Zakon o krivičnom postupku (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2011, 101/2011, 121/2012, 32/2013, 45/2013 i 55/2014) u članu 8 definira da je Organ u postupku dužan u skladu sa odredbama zakonika pouči okrivljenog ili drugog učesnika u postupku o pravima koja mu pripadaju.

Jezik i pismo u postupku  se  u članu 11 spominje da se krivični postupak vodi na jeziku i pismu koji su u službenoj upotrebi u organu postupka, u skladu sa zakonom. To pravo imaju stranke, svedoci i druga lica koja učestvuju u postupku i imaju pravo da u toku postupka upotrebljavaju svoj jezik i pismo. Međutim, ukoliko se postupak ne vodi na maternjem jeziku stranka ima pravo na prevođenje na teret budžetskih sredstava. Prevođenje obavlja prevodilac.

Zakon o prekršajima (“Sl.glasnik RS”,br.65/2013,13/2016 I 98/2016 – odluka US) u članu 94 kaže: “Na područjima na kojima je u skladu sa zakonom, u službenoj upotrebi i jezik određene nacionalne manjine postupak se na zahtev stranke vodi i na jeziku i uz upotrebu pisma te nacionalne manjine.

Ako se postupak ne vodi na jeziku stranke, odnosno drugih učesnika u postupku, koji su državljani Republike Srbije, obezbediće im se preko prevodioca prevođenje toka postupka na njihov jezik.

Sud je dužan da pouči stranku o pravu na upotrebu maternjeg jezika. Prevođenje obavlja prevodilac koga odredi sud koji vodi prekršajni postupak sa liste sudskih prevodilaca.”

Zakonom  o opštem upravnom postupku (“Sl. list SRJ”, br. 33/97 i 31/2001 i “Sl. glasnik RS”, br. 30/2010) definirana je upotreba jezika i pisma u postupku, i to u članu 16 koji kaže:

“Na područjima na kojima je, u skladu sa zakonom, u službenoj upotrebi i jezik određene nacionalne manjine postupak se vodi i na jeziku i uz upotrebu pisma te nacionalne manjine.

Ako se postupak ne vodi na jeziku stranke, odnosno drugih učesnika u postupku, koji su državljani Republike Srbije, obezbediće im se preko tumača prevođenje toka postupka na njihov jezik, kao i dostavljanje poziva i drugih pismena na njihovom jeziku i pismu.”

Izdavanje javnih isprava od strane nadležnih državnih organa

Pripadnici bošnjačkog naroda imaju pravo na slobodan izbor i korišćenje ličnog imena i imena svoje djece, kao i na upisivanje ovih ličnih imena u sve javne isprave (vozačka i saobraćajna dozvola, lična karta, pasoš, zdravstvena knjižica), prema pravopisu bosanskog jezika.

Vođenje propisanih evidencija od strane gradskih i opštinskih organa i organizacija koje vrše javna ovlašćenja na svojoj teritoriji

Službene evidencije i zbirke ličnih podataka jesu podaci koji su u nadležnosti uglavnom gradskih i opštinskih uprava a to su: izvod iz matične knjige rođenih, venčanih i umrlih i druge evidenije iz nadležnosti lokalnih samouprava se vode i na jezicima nacionalnih manjina.

Ostvarivanju prava, dužnosti i odgovornosti iz rada ili po osnovu rada

Građani bošnjačke nacionalnosti imaju pravo na upotrebu maternjeg jezika u radnom procesu te ostvarivanje prava, dužnosti i odgovornosti po osnovu rada.

Upotreba jezika i pisma pri ispisivanju naziva mjesta i drugih geografskih naziva, naziva trgova i ulica, naziva organa, organizacija, firmi, objavljivanja javnih poziva, obavještenja i upozorenja za javnost, kao i pri ispisivanju drugih javnih natpisa.

Na područjima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, nazivi mjesta i drugi geografski nazivi, nazivi ulica i trgova, nazivi organa i organizacija, saobraćajni znaci, obavještenja i upozorenja za javnost i drugi javni natpisi ispisuju se i na jezicima nacionalnih manjina.

Saobraćajni znaci i putni pravci na međunarodnim i magistralnim putevima, nazivi mjesta i drugi geografski nazivi ispisuju se ćiriličnim i latiničnim pismom.

Saobraćajni znaci i putni pravci na drugim putevima, nazivi ulica i trgova i drugi javni natpisi mogu se, pored ćiriličnog, ispisivati i latiničnim pismom.

Firme, preduzeća, ustanove i druga pravna lica ispisuje se na srpskom jeziku i na jeziku nacionalnih manjina koji je u službenoj upotrebi u opštini u kojoj je sjedište tog subjekta.

Firma se može ispisati i na jeziku nacionalnih manjina koji je u službenoj upotrebi u mjestu poslovanja subjekta.

Upotreba maternjeg jezika u izbornom procesu

Upotreba jezika nacionalnih manjina na glasačkim listićima i biračkom materijalu i upotreba jezika nacionalnih manjina u radu predstavničkih tijela definirana je izbornim zakonima.

Bošnjacima, kao autohtonom narodu na Balkanu, osporavana su prava po svim osnovama. Danas govorimo o teškom stanju upotrebe maternjeg jezika koji su prožeti nastojanjima da djeca u osnovnim i srednjim školama ne uče maternji jezik. Upravo je različitost kultura, nacija i vjeroispovijesti bogatstvo.

Probleme upotrebe maternjeg jezika možemo svrstati u nekoliko kategorija:

  • Prvi razlog jeste, neprimenjivanje zakona od strane nadležnih državnih organa,
  • Bošnjačko nacionalno vijeće,
  • Gradske i opštinske aktuelne vlasti,
  • Nedovoljna svijest građana za upotrebu maternjeg jezika
  • Nepoznavanje oblasti u kojima je definirano pravo na upotrebu maternjeg jezika

Bošnjaci su narod koji ima svoju kulturu, tradiciju, jezik i svoje posebnosti, i upravo je to temelj opstanka našeg naroda na Balkanu.

Nadam se i duboko vjerujem da će Bošnjaci biti odlučni u pravcu zaštite svojih prava, te da će se odgovorno odnositi prema svojoj djeci u pravcu odabira učenja maternjeg jezika u školama, što će im obezbjediti sigurnu budućnost na ovim prostorima. A nama ostaje da se u budućnosti borimo za naša prava koja predstavljaju suštinu našeg identiteta.


Sandžak PRESS pratite putem Facebook | Twitter | Android| iPhone

Stavovi iznešeni u ovom tekstu su autorovi i moguće je da isti ne predstavljaju stavove naše redakcije.
Komentari su vlastita mišljenja autora i redakcija zadržava pravo brisanja vulgarnih i uvredljivih komentara.

OSTAVITI ODGOVOR

Molimo unesite komentar!
Ovdje unesite svoje ime

Ova web stranica koristi Akismet za zaštitu protiv spama. Saznajte kako se obrađuju podaci komentara.