Od kolonizacije do dekolonizacije Kosova

Piše: Mehmed Meša Delić 

Srbija je povlačenje svojih trupa iz Albanije završila 24. aprila 1913. godine, po naređenju „Konferencije ambasadora“, koja je zaprijetila upotrebom sile. Na toj „Ambasadorskoj konferenciji“, Albanija je bila priznata kao jedna evropska država i zato je nemoguće za Antantu da stoji i da mirno gleda pokolje na svojim vratima.

Na osnovu „Londonskog ugovora od 30. maja 1913. godine Kosovo i dio Metohije  sa Prizrenom pripalo je Kraljevini Srbiji, Peć, Đakovica i Istok Kraljevini Crnoj Gori.

Dva mjeseca kasnije 29. jula, „Konferencija ambasadora“ je utvrdila Ustav „nezavisne i neutralne“  kneževine Albanije.

„Pripajanjem Kosova i Metohije Srbiji i Crnoj Gori ove oblasti se, posle četiri i po stoljeća, ponovo ušle u sastav srpskih država, čime za njih počinje novo razdoblje u društveno – ekonomskom, političkom i kulturnom životi“. Tako piše Radošin Rajović u svojoj knjizi „Autonomija Kosova“.

Iz njegovog daljeg, vrlo škrtog i uzdržanog, opisa tog „novog razdoblja“ u životu Albanaca ipak može da se nasluti stvarni njihov „društveno – ekonomski, politički“ i čak „Kulturni“ (!) život:

„Ulaskom ovih oblasti u sastav Srbije i Crne gore prvi put su se Arbanasi – sada kao brojna etnička grupa – našli u sastavu slovenskih država, suprotno težnjama koje su ispoljavali u nacionalno – oslobodilačkom pokretu 1878 – 1912. za uspostavljanjem ‚Velike Albanije‘ u kojoj bi se pored ostalih krajeva našli i Kosovo i Metohija. Dok su srpske i crnogorske trupe svojim sunarodnicima, veliki deo Arbanasa (naročito muslimana) smatrao se pogođenim, tačnije,  nije se smatrao oslobođenim“. Rajović to pominje u svojoj knjizi.

Dimitrije Tucović i Kosta Novaković su opisali taj „triumfalni ulaz“ srpske vojske u oblasti Kosova i Metohije.

Posle njihovih opisa postupaka srpske vojske i vlasti u tim krajevima razumljiviji je i sledeći, oprez i blag, opis situacije koji daje čitaocima Radošin Rajović:

„Usled nezadovoljstva i otpora Arbanasa u oblastima Kosova i Metohije zbog ulaska u sastav srpske države, srpska vlada je još oktobra 1913. godine donela Uredbu o javnoj bezbednosti, kojom su bile predviđene stroge kazne za svaku vrstu otpora.

Zapravo, najteži i najsloženiji zadatak koji su vlasti Srbije i Crne Gore imale u ovim krajevima bio je položaj Arbanasa… i njihov odnos prema državama u čijem su se satavu posle 1912. našli, pošto se veliki deo Arbanasa nije mirio sa pripajanjem ovih krajeva Srbiji i Crnoj Gori.

S druge strane, srpska i crnogorska vlada su u ove oblasti slale činovnike koji su se okrutno ponašali i kojima je glavni cilj bio da se obogate.

Vlasti su terorom ugušivale izražavanje nacionalnih osećanja, kao i negodovanje i otpore Arbanasa, pa su međunacionalni odnosi postajali sve zaoštreniji. Do naročito teške situacije došlo je 1913.  kada su izbile masovne pobune Arbanasa pa je upotrebljeno nekoliko divizija da se te pobune uguše“.

Rajović se u ovo posljednjem, gdje govori o „teroru“, o „divizijama“ koje „guše pobune“ (znači u krvi) poziva na Vladimira Dedijera. („Istorija Jugoslavije“ str. 348). Međutim, akademik predsjednik „Odbora Srpske akademije nauka“ koji se bavi pručavanjem genocida na teritoriji Jugoslavije u dvadesetom vijeku, ne stavlja na dnevni red taj genocid koji je srpska vojska vršila nad albanskim stanovništvom Kosova, a o čemu mu svjedoče i srpski socijaldemokrati…

Srpske i crnogorske vlasti su odmah posle osvajanja i pripajanja Kosova i Metohije započele naseljavanje svog življa, odnosno započela je kolonizacija Kosova.

„U Crnoj Gori je donet Zakon o naseljavanju u novooslobođenim krajevima i u Metohiju su se odmah počele doseljavati porodice Crnogoraca. U cilju vršenja naseljavanja na Cetinju je obrazovan Glavni odbor za naseljavanje, koji je rešavao molbe…  Naseljavanje je, međutim dočekano neprijateljski od strane starosedelaca – Arbanasa, jer su naseljenici dolazili na zemlju koja je pripadala agama i begovima koju su dojučerašnje čifčije – Albanasi već obrađivali i za koju su računali da će biti njihova, ili su pak, dolazili na utrine i pašnjake koje su Arbanasi koristili. Naseljavanje, prema tome, nije moglo proći bez nasilnog pomeranja starosedelaca, otimanja i samovolje. To je stvorilo jaz između njih i doseljenika.

Srpska vlada je 20. februara 1914. donijela Uredbu o naseljavanju južnih krajeva… Međutim, rad na naseljavanju nije znatnije odmakao usled izbijanja prvog svetskog rata, a 1915. je prestao svaki rad na tom pitanju.

„Posle završetka prvog svetskog rata vlada nove jugoslovenske države ubrzo je prišla rešavanju pitanja agrarnih odnosa. Regent Aleksandar je 6. januara 1919. objavio manifest.. ‘Mome dragom narodu…’ , u kome je, između ostalog, izjavio da želi pravedno rešenje agrarnih odnosa…“

„Vlada je imala za cilj da putem naseljavanja ostvari svoju ‘nacionalnu politiku’, u stvari da ‘popravi’ etničku sliku useljavanjem u ove krajeve ‘nacionalnog’, elementa iz Crne Gore, Hercegovine, Bosne, Like, Pomoravja i drugih krajeva.

Rajović nastavlja i ukazuje na cilj te politike:

„U stvari, vladajući velikosrpski režim je želio da ovakvim naseljavanjem i davanjem izvesnih privilegija srpskom i crnogorskom stanovništvu i njihovim dovođenjem u povlašćeni položaj u odnosu na Arbanase pojača oslonac za svoju hegemonistički i unitarističku vladavinu“.

Dakle, kolonizacija na Kosovu je imala isti karakter i isti cilj kao i ranije započeta kolonizacija 1912. i 1913. na teritoriji Srbije i Crne Gore u pripojenim oblastima.

Osjećajući se nesigurnim, albansko stanovništvo se iseljavalo u Tursku i Albaniju.

A evo kakvu sliku tog stanja daje Milovan  Obradović:

„Porodice koje su se iseljavale želele su da prodaju svoja imanja bilo za kakvu cenu. Kupci su bili siromašni zemljoradnici, koji su bili izvan područja Kosova, pretežno oni koji su bili bliže Kosovu i staroj granici Srbije. Za ono malo svoje imovine mogli su uzeti dva – tri puta veću površinu znatno boljeg kvaliteta. Kupovali su ovu zemlju po vrlo niskoj ceni i činovnici, pa i ministri, među kojima i presednik srpske vlade Nikola Pašić, koji je kupio tri hiljade hektara na Gazimestanu kod Prištine“.

Isto to radi i Crna Gora:

„Njen cilj bio je pre svega da naseli bezemljaše… da bi pojačala slovenski element, računajući da će prvi naseljenici biti čuvari reda i poretka…“

Tako je već odmah posle prvog balkanskog rata počela planska „slovenizacija“ Kosova.

Nastavila se sa mnogo jačom žestinom u Kraljevini SHS.

Usled ratnih prilika i već stvorenih rđavih odnosa između starosedelaca i doseljenika, najveći deo doseljenika vratio se u krajeve odakle je i došao, sem autokolonista, tj. onih koji su sami kupovali zemlju i naseljavali se“. I ovo napisa Rajović Radošin u pomenutoj knjizi.

O agrarnim, kao i o međunacionalnim, odnosima za vrijeme prvog svjetskog rata na Kosovu govori  autor, Milovan Obradović:

„Krajem 1915. godine cela teritorija Kosova našla se pod okupacijom Austro – Ugarske… Narod je morao da daje razne dažbine za potrebe okupatorske vojske i vlasti. U ovim teškim danima mnogi ljudi, i Albanci i Srbi, ne mireći se s terorom, odlaze u šume, odakle se bore protiv okupatora. Ove borbe narod je nazivao kačacima…

Politička i lična nesigurnost za vreme austro – ugarske okupacije odražava se i na agrarne odnose. S okupacijom nastaje nesigurnost za imovinu i život kolonista koji su se naselili posle 1912. godine, bilo kao autokolonisti ili u režiji agrarnih organa. Na udaru su se našli prvo oni koji su se samovoljno ili zu pomoć policijskih organa naselili na napuštena i odmetnička imanja. Uz  pomoć svojih prijatelja proteruju ih raniji vlasnici, koji se vraćaju. Bilo je i slučajeva ubistava nekoliko naseljenika u delu Kosova pod crnogorskom vlašću, prvenstveno onih koji su se zamerili albanskom domaćem stanovništvu. To je bila neka vrsta osvete za učinjene nepravde i nasilja. Ovi naseljenici se povlače u stari kraj ili gradove na Kosovu.

U povoljnijem položaju bili su autokolonisti – oni koji su došli do zemlje putem slobodne prodaje. Prema njima je domaće albansko stanovništvo imalo drugačiji stav – smatrani su kao legalni naseljenici koji i dalje imaju sva prava na kupljenu zemlju. Dobar deo ovih naseljenika, naročito u delu Kosova pod Srbijom, ostao je tokom celog rata na svojim imanjima. Ne samo što ih Albanci nisu uznemirivali nego su u dosta slučajeva pomagali jedni drugima da što lakše podnesu teškoće okupacije.

Za vreme austro – ugarske okupacije iseljavanje albanskog stanovništva u Tursku, zbog nesigurnosti imovine i života, nastavlja se, ma da su takvi slučajevi bili retki…

…Ovakvo stanje zadržalo se do stvaranja Kraljevine SHS decembra 1918. godine.”  Ovako to opisuje Milovan Obradović u svojoj knjizi, “Agrarna reforma i kolonizacija Kosova 1918 – 1941”, Priština 1981. na str.33.

Prvih dana decembra 1915. godine srpska vojska je počela da se povlači (bježi) iz Srbije preko Albanije do Jadranskog mora, u izbjeglištvo, gdje su bili saveznici. Međutim, i u takvoj situaciji, kada je ostala bez teritorije, Srbija je nastavila svoju dotadašnju politiku:

“Posle povlačenja iz Srbije, srpska vlada je i u izbjeglištvu nastavila da se živo interesuje za stanje u Albaniji…

Ciljevi srpske vlade… bili su, pre svega, da obezbede vladavinu u zapadnoj Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, kao oblastima koje su bile pretežno naseljene Arbanasima, kao i da zadobiju teritorije u severnoj Albaniji, kako bi se Srbija primakla Jadranskom moru”. Ovako dalje piše Rajović Radošin u navedenoj knjizi.

Karađorđevići, kralj Petar I i prestolonasljednik Aleksandar, kao I predsjednik vlade (u izbjeglištvu) Nikola Pašić ni sada nisu mogli da se odreknu svog megalomanskog sna o “srpskom” moru i osvajanju albanske teritorije.

“Valjda ni sa jednom zemljom, s interesima nijednog naroda nije se toliko bezočno trgovalo na mirovnim konferencijama posle prvog svetskog rata, kao što je to slučaj sa albanskim narodom”. Ovo je napisao Vladimir Dedijer, u knjizi, “Novi prilozi za biografiju J. B. Tita”, tom 2. 1981. na str. 889.

A evo šta je pisao Vladimir Dedijer, u knjizi, “Jugoslavija od Versaja do Pariza”, Beograd 1947. godine:

“Režim kralja Aleksandra krajem 1920. godine ubacio je svoje trupe u Albaniju da silom prigrabe njene severne delove. Najamničke trupe koje su nadirale iz Jugoslavije činile su strahovite zločine i samo u jednoj akciji spalile preko 90 albanskih sela”.

Ali, ni te „strahovite zločine“ ni tih spaljenih „preko 90 albanskih sela“ akademik Dedijer nije nikada kao historičar obradio, a historijska distanca za to je bila dovoljna, niti je taj genocid stavio na dnevni red svog odbora pri „Srpskoj akademiji nauka“,. A to je bio i klasični državni terorizam, jer su ti zločini izvršeni na teritoriji druge nezavisne države…

Historija je učiteljica života, ona je svjedok vremena, svjetlo istine, život pamćenja, glasnica starine… Oni koji to nisu naučili oni će to ponoviti na isti ili još gori način  u nekom drugom vremenu i prostoru.

 

Srbija tu lekciju nije naučila, pa je to ponovila devedesetih prošlog vijeka u agresiji na Bosnu i Hercegovinu, a  tu agresiju nazvali  „građanskim ratom“ i „odbranbeno otadžbinskim ratom“, a Kačavanda ispred SPC to je nazvao „Svetim ratom za „rs““, koju su (č)etniči potpuno očistili i usput i genocid učinili.

Ja ću na ovome mjestu iskoristiti termin Bosanski genocid, jer je to potvrdio „Međunarodni sud za ratne zločine“, a i „Međunarodni sud pravde“.  Agresori ne uvažavaju ove sudove i njihove presude, pa negiraju genocid, a u tome im pomaže i Rusija koja je stavila veto na rezoluciju UN-a.

“Trgovina oko Albanije nastavljena je i tokom prvog svetskog rata… Po Londonskom ugovoru, 26. aprila 1915… Italija je okupirala Valonu… Francuska je okupirala Korču… Grčka je stvorila vladu autonomnog Epira. Krajem 1918. srpske trupe okupirale su severne delove Albanije”

Ali.

“Albanija je primljena u Društvo naroda u decembru 1920. godine. Jugoslavenske i grčke trupe nisu htele da evakuišu Albaniju… ali su konačno morale da napuste Albaniju 1921. godine, kada je konferencija ambasadora u Londonu potvrdila granice Albanije iz 1913. godine.”

Rajović u svom prikazu situacije na Kosovu u to vrijeme ovako dalje prikazuje:

“Kosovo i Metohija su u toku oktobra 1918. oslobodile okupatrorskih snaga jedinice 2. armije srpske vojske pod komandom vojvode Stepe Stepanovića, zajedno sa Jugoslavenskom divizijom i francuskim trupama. Ovi krajevi ušli su tada ponovo u sastav srpske države”.

Ali, srpska vojska je još pre dolaska na Kosovo, samo nekoliko dana pre toga, vrlo strogo upozorila albansko stanovništvo na to šta ga čeka:

“Nastupajućo sa juga, srpske vojne vlasti su u proklamaciji – letku od 29. septembra 1918. godine podsetile Arbanase iz zapadne Makedonije, Kosova i Metohije na zlodela koja su počinili 1915. i pozvale ih da ustanu protiv Bugara, Nemaca i Austrijanaca, zatim da ne beže iz svojih domova i ako se budu vladali kako im je preporučeno, “postaćemo opet dobri prijatelji”. Ne dajući podatke o tome šta vojska ima u vidu, navodeći albanska “zlodela 1915.”

Rajović nastavlja dalje:

“Arbanasi iz ovih oblasti bili su i ovog puta protiv ponovnog uključivanja u srpsku odnosno jugoslovensku državu. Pružali su otpor na razne načine, a pre svega otvorenim suprotstavljanjem uspostavljanju srpskih oblasti, odnosno nepriznavanjem ovih vlasti, ubijanjem njihovih predstavnika, presretanjem i ubijanjem srpskih vojnika i oružanim pobunama”.

 

Krajem osamdesetih  prošlog vijeka Srbija nije slala ni razbacivala proklamacije – letke po Kosovu, nego je srpski vožd Slobodan Milošević lično otišao na Kosovo povodom šesto godina “Kosovskog boja” da prenese okupljenim  Srbima, pa I onima koji su otimali ili jeftino  kupovali zemlju od Arbanasa da: “Niko ne sme da vas bije!”

A nakon toga, tačnije krajem devedesetih prošlog vijeka srpska vojska i policija biva još brutalnija od one koja je harala u opisanom vremenu. Umjesto da ih zamole da ostanu počelo je sa mosovnim etničkim čišćenjem, progonom, razbojništvom, masakrom, silovanjem, prikrivanjem leševa… sve je ličilo na genocide, ali ne u srpskim očima I osjećajima.

Ne kaže se džabe: “Oteto prokleto!” Pa, je od kolonizacije došlo do dekonolizacije Kosova, a Kosovo je napokon postalo nezavisna država i tako skinula srpsku tupu kamu, iznad vrata Arbanasa.