Dan bošnjačkog svitanja

Na današnji dan 1831. godine Husein Gradaščević, gradačački kapetan, proglasio je autonomiju Bosne u Carevoj džamiji u Sarajevu.

Predanja naroda

Pokret za autonomiju događaj je koji je najsnažnije obilježio epohu Bosne pod osmanskom vlašću. Husein Gradaščević bio je živa legenda u vremenu u kojem je živio, a nakon smrti postao je “legenda bosanskog ponosa – Zmaj od Bosne”.

Dokaz ovome su predanja koja su ostala u narodu, a koja kažu da “godinama nakon njegove smrti niko u našem narodu ne bi mogao čuti njegovo ime, a da ne pusti suzu”.

Historičari i stručnjaci često potcrtavaju da je pozitivni osjećaj za Gradaščevića bio prisutan ne samo u muslimanskoj populaciji, jer je pokret bio općenarodni, tj. pripadao je svakom čovjeku u Bosni bez obzira na vjersku pripadnost.

Omer Ibrahimagić, profesor ustavnog prava, u izjavi za “Avaz” naglašava da je ovo bio događaj iste vrijednosti kao što je bio i epohalan kada su Osmanlije stotinama godina ranije stavile BiH pod svoj suverenitet.

– Narod se budio iz tog 400-godišnjeg sna. Bošnjaci su se prepoznali, iako zajedno s Turcima imaju istu vjeru, islam, da oni nisu Turci, da su oni drugačiji narod. Tada je i  prepoznato da Osmansko carstvo nije njihova domovina, već da je to Bosna – kaže Ibrahimagić.

Profesor Ibrahimagić pojasnio je da je Bošnjake na taj pokret pokrenula činjenica da je sultan ugovorom s Rusima, koji su pobijedili Turke u Bukureštu, bio prinuđen da s desne strane Drine šest nahija koje su bile u sastavu Zvorničkog sandžaka preda Srbiji.

Omer Ibrahimagić, Husnija Kamberović i Sanjin Kodrić

– I to je bila kapsula koja je, na neki način, probudila svijest kod ljudi da neko može sa strane oduzimati dijelove BiH i dodjeljivati ih nekoj drugoj provinciji, odnosno Kneževini Srbiji. Prema tome, to je historijski vrlo važan događaj. To je, prema mom mišljenju, simbolično “dan bosanskog svitanja” – dodao je Ibrahimagić.

Sanjin Kodrić, profesor na Filozofskom fakultetu, kaže za “Avaz” da je ustanak za bosansku autonomiju koji je Gradaščević predvodio, jedan od ključnih događaja u ukupnoj bh. historiji.

– Ono što je činjenica koju valja posebno istaći, uprkos ovim, najčešće artificijelnim historijskim kontroverzama, jeste to da ovaj ustanak predstavlja prvi veliki pokušaj ostvarenja bosanske samobitnosti – san o bosanskoj samostalnosti, koji jeste negativno okončan, ali je, isto tako, ostavio dubok trag u našoj povijesti, posebno u onim njenim segmentima koji su izmicali kontroli ovoj ideji nesklonih centara moći – kaže Kodrić.

Husnija Kamberović, historičar i književnik, pojašnjava da je Gradaščević dugo vremena predstavljan kao predstavnik feudalne klase, i kao muslimanski lider, što je onemogućavalo njegovu afirmaciju kao bosanskog lidera, što je on uistinu bio.

Ne žele priznati

– On je danas samo jedan od zornih primjera podijeljenosti bh. društva, mada su on i njegov pokret imali općebosanskih vrijednosti mnogo više nego što su danas mnogi spremni to priznati – kaže Kamberović.

Posebno treba naglasiti, potcrtava Kamberović, da cijeli pokret Husein-kapetana Gradaščevića, kao i čin proglašenje autonomije koji se iskazivao kroz izbor Gradaščevića za valiju i iskazivanje vjernosti njemu kao jedinom valiji, treba razlikovati od drugih pokreta u Osmanskom carstvu.

Ima rakiju, a nikada nije pio alkohol

Kamberović otkriva da su prije desetak godina vođene diskusije o tome da Gradaščevićeve kosti budu prenesene iz Istanbula i sahranjene u Gradačcu, ali od toga nije bilo ništa.

– Kao gimnazijalac, sjećam se da smo mnogo razgovarali o njemu i o načinu njegova života, i čudili se da je gradačačka rakija tada nosila naziv “Zmaj od Bosne”, po heroju koji nikada nije pio alkohol! Tako i danas sam nadimak „Zmaj od Bosne”, zbog devalvacije mnogih vrijednosti u savremenom društvu, izgleda nedovoljno efektan da odredi povijesni značaj Husein-kapetana Gradaščevića – dodao je Kamberović.

Mudar vladar

Husein-kapetan Gradaščević rođen je u Gradačcu 1802. godine i odrastao je okružen političkom klimom nemira u zapadnim krajevima carstva. Kada je Dželaludin-paša otrovao njegovog brata Murata 1821. godine, Gradaščević se našao na čelu Gradačačke vojne kapetanije. Mladi Husein tokom svog kapetanstva razvio je reputaciju mudrog vladanja i tolerancije te je postao jedna od najpopularnijih osoba u Bosni. Umro je od kolere 17. avgusta 1834. u Istanbulu.