Komunista Crnišanin: Ukidanje autonomije je nepravda za Sandžak

Sandzak – U povodu Dana Sandžaka sa g. Crnišaninom govorio je za “Diwan magazin” o sadašnjem statusu Sandžaka, njegovim perspektivama, reperkusijama ukidanja njegove “partizanske autonomije”.

Ramiz Crnišanin, rođen davne 1925. godine u Novom Pazaru. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u rodnom gradu, a pravni fakultet i magisterij u Beogradu. Aktivan je društveno politički radnik. Na izborima 1963, godine izabran je za poslanika Republičkog vijeća Skupštine Republike Srbije, a 1967. godine za poslanika Saveznog vijeća Savezne skupštine gdje je bio član Odbora za spoljnu politiku i međunarodne odnose Savezne skupštine. Bio je član Centralnog komiteta SKS, zamjenik Saveznog javnog pravobranioca u Beogradu i advokat u Novom Pazaru od 1993 do 2002, godine. Osnivač je Sandžačkog intelektualnog kruga. Pisao je za „Borbu“ iz Novog Pazara, bio glavni o odgvorni urednik lokalnog lista „Beatstvo“. Objavio je više desetina članaka u stručnim časopisima i listovima, i učestvovao na brojnim naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu, objavio je devet knjiga: “Tijesna čaršija“, „Priče iz tijesne čaršije“, „Raspšrave“, „Ličnosti i događanja“, „Sandžak izmjeđu Srbije i Crne Gore“, „Čaršijske priče i anegdote“, „Kazivanja Hadži Jonuza Hamzagića“, „Sjećanja Jakupa Rajhića“ i „Slučaj Hafize Demirović“. Organizovao je nekoliko naučnih skupova i okruglih stolova sa temama o problemima Bošnjaka i Sandžaka.

Da li je “neriješen” status Sandžaka povezan sa njegovom sadašnjom ekonomskom situacijom, pošto je on jedan od najnerazvijenijih regiona u Srbiji i Crnoj Gori?

Crnišanin: Ono što se još uvijek naziva imenom Sandžak, obuhvata područje od 11 opština na teritoriji Srbije i Crne Gore, sa prostorom od oko 8.000 kvadratnih kilometara. Prema najnovijim popisima u Sandžaku živi 388.066 stanovnika. Od tog broja je: Srba 129.208, Crnogoraca 35.288, Bošnjaka, 189.184, Muslimana 22.981, Albanaca, Roma i drugih 13.399.

Od 11 opština šest ih je na teritoriji Srbije: Novi Pazar, Tutin, Sjenica, Prijepolje, Priboj i Nova Varoš, a pet u Crnoj Gori: Berane, Bijelo Polje, Plav, Pljevlja i Rožaje, (i Petnjica) koje su na sjeveru Crne Gore i imaju granice sa Bosnom. Srbijom i Kosovom, a opština Plav graniči se, jedninm dijelom, sa Albanijom. Poslije turskog osvajanja Bosne , ovaj proctor je pod imenom Novopazarski Sanmdžak ušao u sastav Bosanskog ejaleta i u njenu bio sve do Berlinskog kongresa 1878. godine, kada je, otsečen od svoje matice, ostao u bespuću i od tada stalno zaostaje. Prema tome njegovo zaostajanje je kontinuelno i u čitavom dvadesetom stoljeću kaska za svim krajevima, bez obzira u kojim državnim okvirima se nalazio.

“U cijeloj državi, pisao je akademik Sreten Vukosavljević, jedini je naš kraj gde se jede ovsen i prosen hleb, gde se prozori još prave bez stakla, gde se u po nekoliko sela ne može naći tabaka hartije. Gde je osam dinara nadnica radnika u sezoni najvećih poljkskih radova… U celom Prijepoljskom okrugu nije za poslednjih dest godina izgrađen ni jedan kolski put…(“Sandžak” br.36-37 od 01.03.1934. godiune) Njegovi apeli ostali su bez rezultata. Režimi su nastavili po starom. Vukosavljević ističe da država umjesto da otvara nove škole i druge institucije, ukida postojeće. Od devet ukinutih gimnazija u državi pet ih je iz Sandžaka. Pored ekonomske nerazvijenosti, siromaštva i bijede, u Sandžaku su carevale zarazne bolesti i česte epidemije. “Postoji biološka opasnost – pustoš koju stvara sifilis, ističe Vukosavljević. Ima opština sa 80% sifiliističara. Apsolutno ništa nije preduzeto da se seljak zaštiti i odbrani od ovog strašnog neduga. Ni obaveznog pregleda a kamo li lečenja, ni obaveštavanja, preventivnih mera nikakvih”(S. Vukosavljević, Sandžački seljak, “Sandžak” br.49, od 1. Maja 1934.)

U pravu ste kada “neriješen” status Sandžaka stavljate pod navodnicima. Činjenica je da je čitav vijek prošao u iščekivanju njegovog stanovništva da se nađu riješenja za objezbeđivanje normalnog i snošljivog života građana, bez razklike na njihovu vjersku, nacionalnu, političku i drugu pripadnost.

STATUS SANDŽAKA RIJEŠITI KAO ZAJEDNICU OPŠTINA

Vaše gledište kako status Sandžaka treba biti riješen?

Crnišanin: Sandžak je teritorija sui generis.To je region koji je sticajem istorijskih okolnosti postao multietnički i multikonfesionalni proctor. Prostor u kome su se susretale civilizacije. Gdje se ratovalo, mirilo, stvaralo i razaralo. Gdje je stanovništvo trpelo velika nasilja i zulume, a najteže i najčešće se to ispoljavalo nad Bošnjacima, gajeno neprijateljstvo i razvijana mržnja. Tu su prolazili glavni putevi: Kontantinopolj-Skoplje-Niš–Beograd-Budim, zatim Dubrovnik-Sarjevo i dr. Na teritoriji Sandžaka je, sredinom XII stoljeća, formirana prva srpska država, a Otomani su sa tog prostora vršili osvajačke pohode na sjever. Zbog toga je imao važan strategijski značaj te su se oko njega sporile Turska, Austrougarska i druge evropske države. A naročito za vrijeme i poslije Berlinskog kongresa. Ti sporovi nisu prestali ni poslije Prvog i Drugog svjetskog rata i traju do danas. ”Novopazarski Sandžak je nalazio mesta, piše Mirko Ćuković, u tekstovima međunarodnih ugovora i konvencijama, u tekstovima državnih nota, u izveštajima i člancima mnogobrojnih evropskih dnevnih i periodičnih listova i posebnih rasprava.Tako je to ime ušlo u rečnike i leksikone svih evropskih naroda. I tu se jedino zadržalo.”(Mirko Ćuković, Sandžak, Beograd 1964.)

Zbog svoje specifičnosti, sastava stanovništva, geostrateškog položaja i činjenice da je podijejen između dvije države, nije lako riješiti njegov status. Od uvođenja višepartijskog sistema, od strane bošnjačkih stranaka isticano nekoliko prijedloga u tom smislu. Stranka demokratske akcije organizovala je 1992 godine referendum na kome se skoro stoprocentno bošnjačko stanovništvo izjasnilo za autonomiju. Pošto je u vrijeme vladavine Slobodana Miloševića, svaka autonomija: teritorijalna, perslonalna, kulturna, ekonomska, univerzitetska i druga, smatrane za atak na državu Srbiju, to ne samo da nije bilo nikakve volje da se o tome razgovara, već su organizovani sudski procesi u Novom Pazaru i Bijelom Polju, protiv bošnjačkih lidera, pod optužbom da su htjeli da odcepe od tadašnje SRJ dio teritorije i stvore državu Sandžak. Proces u Bijelom Polju je okončan abolicijom tadašnjeg Predsjednika Crne Gore Momira Bulatovića, a u Novom Pazaru još nije okončan, niti je poslije ukidanja prvstepene presude održano novo suđenje, što je bez presedana u pravosuđu. Bilo je zatim prijedloga o “Specijalnom status i dr.

Manjkavost svih tih prijedloga je u tome, što računaju samo na Bošnjake. Teritorijalna autonomija podraziumijeva autonomiju za sve njene stanovnike. Prema mojim saznanjima, različit je stav stanovništva o statusu Sandžaka. Bošnjačko stanovništvo, koje je većinsko u opštinama: Novi Pazar, Tutin, Sjenica, Plav i Rožaje, većinom bi glasalo za autonomiju, dok je obrnuto sa srpskim i crnogorskim građanima. No to ne znači da riješenja nema. Da bi se našlo odgovarajuće riješenje za sve građane, nužno je da u obje države se uspostavi građanska demokratija i vladavina prava, oživi zamrla privreda, stvore uslovi za zapošljavanje i obezbijede makar minimalni uslovi za koliko toliko pristojan život, što sada nije slučaj. U obe države je visok stepen nezaposlenosti, siromaštva, korupcije, organizovanog kriminala i drugih negativnih pratilaca tzv.tranzicije. Sudovi, tužilaštva, policija i drugi organi su neefikasni i korumpirani. Postoji sprega tajkuna i državnih organa, koja se zadnjih mjeseci u Srbiji otkriva i pokazuje kakve je razmjere imala.

Smatram da su priče o autonomiji Sandžaka, od pojedinih bošnjačkih lidera, obično zamajavanje naroda. Nije realno očekivati da bi se i jedna od država odrekla dijela svoje teritorije radi nekakve autonomije Sandžaka. Umjesto toga treba insistirati da se striktno provode međunarodna pravna akta kao što su: Univerzlna deklaracija o ljudskim pravima, Evropske konvencije, Međunarodni paktovi o političkim i ekonomskim pravima, Deklaracije i rezlucije o zabrani diskriminacije, torture, mučenja, Okvirna konvencija o zaštiti nacionalnih manjina, Konvencija o lokalnoj samoupravi, o uptrebi jezika i pisma i druge.

Imajući u vidu da su sve konvencije prihvaćene od obje države i njihove norme ugrađene u domaće ustavne i zakonske odredbe, u obje države mogu se organizovati zajednice opština, što dozvoljavaju kako konvencije o lokalnoj samoupravi tako i zakoni o lokalnoj samopupravi obe države, jer se time ničim ne dira u granice.

Ove zajednice bi organizovale prekograničnu kulturnu, prosvjetnu, ekonomsku i svaku drugu saradnju koja bi obezbijedila slobodan protok ljudi, roba, ideja, kulturnih dobatra idr.

Da li postoji politička volja glavnih političkih subjekata u Srbiji za otvaranjem i rješavanjem tog pitanja?

Crnišanin: Srbija je zaokupljena problemima Kosova, tako da se svako otvaranje problema ove vrste doživljava kao separatizam i atak na njenu suverenost. Javno mnenje u Srbiji, bez obzira na stranačku pripadnost, nažalost je u većini nespremno da se upusti u traženje riješenja za ovakve probleme. Takvo raspoloženje utiče da se veoma sporo ili nikako ne riješavaju životna pitanja građana: razvoj privrede i smanjenje ogromnog broja nezaposlenih, nerazvijeno školstvo, zdravstvo, komunalna i druga infrastruktura, porast kriminala, nesigurnost i nasilja kod mladih.

UKIDANJEM AUTONOMIJE SANDŽAK JE SAMO NAZADOVAO

Da li se “istim naočarima” treba gladati pitanje statusa srpske zajednice na sjeveru Kosova i pitanje Sandžaka i Preševske doline?

Crnišanin: Treba imati na umu da su: Sandžak, Preševska dolina i opštine na sjeveru Kosova sasvim različite stvari. Sandžak je u toku NOB-e imao status federalne jedinice. Imao je svoje Zemaljsko antifašistiko vijeće narodnog oslobođenja, Izvršni odbor koji je nazivan Sandžačka crvena vlada, svoju vojsku: Treću, Četvrtu i Petu Sandžačku brigade i 37. Diviziju. Organizovanu narodnu vlast na čitavoj teritoriji. Uspio je u kratkom vremenu da oformi kulturne, prosvjetne, zdravstvene i druge ustanove, da istjera okupatora sa teritorije i utiče da se međunacionalni odnosi srijede. U jedinicama NOV-e učestvovali su pripadnici svih naroda iz Sandžaka. Preševska dolina nikada nije imala takav status, a ni sjever Kosova, koji je uvijek bio u sastavu Kosova, izuzimajući kratak period kada se Kosovsla Mitrovica zvala Pazarska Mitrovica. Ovakav satus Sandžaka u NoB-u je rezultat politike Komunističke parije Jugoslavije o nacionalnom pitanju, koju je vodila tada. Nažalost, takva politika je pred kraj rata napuštena, pa je Bošnjacima osporavan nacionalni identitet, te je prema obrazloženju tadašnjih najviših partijskih rukovodilaca: Edvarda Kardelja i Mođe Pijade, bilo nepotrebno dalje postojanje Sandžaka kao autonomne jedinice, jer Muslimani nisu nacija i mogu se izjašnjavati samo kao Srbi, Hrvati, Crnogorci ili neoprededijeljeni. Ukidanje autonomije Sandžaka bio je pogrešan potez i čin. Jedna historijska cjelina je podijeljena, što je naročito pogodilo dio koji je pripao Srbiji. Opštine koje su bile u sastavu Srbije koja se ubrajala u razvijena područja nisu mogle da koriste fondove namenjene nerazvijenima, i ako su bili nerazvijeniji od mnogih područja BiH, Crne Gore, Makedonije i Kosova. To je uticalo da Sandžak i dalje zaostaje. Tek se negdje šezdesetih godina u Srbiji prišlo osnivanju fondova za nerazvijene dijelove Republike, a srezovi: Novi Pazar, Prijepolje, Vranje, Pirot i Leskovac dobili pravo da konkurišu kod Saveznog fonda za svoje projekte. Od tada počinje razvoj i neki napredak, ali još uvijek se zaostajalo za drugim krajevima.

Međutim, kada se radi o pravima građana, ona moraju biti ista za sve građane bez obzira koje su vjere, nacije, političke pripadnosti, imovnog stanja, mjesta boravka i koliko ih je. Svakom građaninu se, Ustavom , zakonom i međunarodnim pravom, garantuju ista prava i jednakost pred sudskim i upravnim organima. U tom pogledu ne smije biti razlike i moraju se svi građani gledati istim ”naočarima” i jednako se poštovati.

Da li postoji unutarsandžački konsenzus po ovom pitanju?

Crnišanin: Nažalost, toga konsenzusa nema i ne može ga biti. Gore sam kazao, da je raspoloženje građana različito i ono zavisi od nacionalne pripadnosti. Srbi i Crnogorci su protiv autonomije, dok su Bošnjaci podijeljeni. Podjele u bošnjačkom korpusu su duboke. Nisu to samo političke podjele. Tu su vjerske, nacionalne i druge. Bošnjaci su se podijelili po pitanju imena. Jedni su, većina njih 189.184, prihvatili ime Bošnjak, dok su drugi 22.281 zadržali ime Musliman. Za vrijeme SFRJ nikom nije padalo na pamet da tvrdi da su Muslimani Sandžaka nešto drugo ili da se razlikuju od Muslimana BiH. Svi su se, na čitavoj teritoriji SFRJ, prilikom popisa, izjašnjavali kao MUslimani. Docnije su u Crnoj Gri i Srbiji formirane Matice muslimanske, sa tvrdnjama da nisu dio korpusa Bošnjaka iz BiH, a vlasti su tome doprinosile sa željom da razbiju bošnjačko biračko tijelo i korpus. Osim toga, osnovane su dvije vjerske zajednice (koje se ne razlikuju ni po dogmi ni po načinu vršenja vjerskih službi) (…) Do skoro su postojala i dva nacionalna savjeta…

GLAVNI ZAGOVORNICI AUTONOMIJE SU BILI SRBI I CRNOGORCI

Zbog čega se jedan dio stanovništva Sandžaka, onaj koji pripada srpskom i crnogorskom narodu, odrekao ove ideje i ako je to dio njihove političke historije i da li bošnjačka elita snosi odgovornost za to?

Crnišanin: Poznato je da su glavni zagovornici autonomije Sandžaka bili Srbi i Crnogorci, a ne Muslimani, odnosno Bošnjaci. Na osnivčkoj skupštini Zavnosa 20. i 21. novembra 1943. godine većinu delegate sačinjavali su Srbi i Crnogogorci. Za predsjednika je izabran Sreten Vukosvljević, za potpredsjednika Murad-ef Šećeragić, u Izvršni odbor Edib Hasanagić i Selmo Hašimbegović. Za sve vrijeme trajanja autonomije vodilo se računa o srazmernoj zastupljenosti pripadnika svih vjera i naroda u svim organima civilne vlasti i vojske. Komandant 37. Divizije bio je Halil Hadžimurtezić, a komesar Glavnog štaba NOV Sandžaka, Selmo Hašimbezović.

Nakon uvođenja višestranačja osnvana je Stranka demokratske akcije u BiH i kao njena filijala SDA Sandžaka. Tu u Novom Pazaru je ustvari promovisana SDA i njen lider Alija Izetbegović. Oni su na osnivačkoj skupštini SDA Sandžaka, koja je održana na stadionu, uz vjersku i antikomunističku scenografiju, istakli da je Sandžak muslimanski, da Muslimana ima pet miliona i da su jaki i veliki kao planina Kopaonik. Narvno, da je tada i scenografija drugih partija bila ista ili slična, ali su Srbi i Crnogorci, kod kojih je od dolaska Miloševića na vlast razvijala opasnost od nesrba u prvom redu od Muslimana i Albanaca, lako podlegli takvoj propagandi. Pogotovo ako se uzme u obzir bahato i prolaženje automobilima sa vjerkim zastavama kroz srpske ulice, gdje su još živi ljudi koji pamte vrijeme kada su im na kućnim pragovima ubijani roditeli, djeca ili druga rodbina. I docnija organizacija referenduna i druge akcije kojima se isticalo da je Sandžak muslimanska, odnosno bošnjačka odrdednica.

Bilo je naprednih Srba koji su isticali da je Sandžak simbioza najboljih osobina Istoka i Zapada i da je suludo zavađati narod, ali je njohov glas bio nedostupan javnosti.

Od dolaska MIloševića na vlast u Srbiji, počela je da se razvija intenzivna antimuslimanska kampanja. Muslimani su optuživani da vrše pritisak na Srbe da se sele, da vrše nasilja nad njima, siluju im žene i dr. Štampa, radio i televizija su se takmičila ko će više laži da napiše i emituje u etar o Sandžaku i Muslimanima. Ćosić je tvrdio da u Bosanskom ratu protiv Srba iz Sandžaka učestvuje 250.000 Muslimana iako ih ukupno u Sandžaku nije bilo toliko. Na Srbe iz Sandžaka koji su se opirali takvoj politici osipano je drvlje i kamenje. Proglašavani su za izdajice, da su se prodali za muslimanske glasove i drugo, a na pojedine se i direktno fizički napadalo.
Sve je to, uz ekstremističke stavove pojedinioh bošnjačkih lidera, doprijinelo je da se od pojedinih Srba, koji su bili najagilniji pobornici autonomije, stvore njeni protivnici.

MEĐUNARODNA ZAJEDNICA SANDŽAK GLEDA KAO CIJELINU

U vašim kontaktima sa međunarodnim predstavnicima, da li ste stekli utisak da međunarodna javnost na ovo pitanje gleda kao na još otvoreno?

Crnišanin: Na raznim konferencijama i skupovima održanim kod nas i u svijetu imao sam prilke da se sretnem sa ljudima koji su redovno pratili stanje u Sandžaku. Još i danas te međunarodne organizacije posmatraju Sandžak kao jednu cjelinu, bez obzira što se nalazi u dvije države. Izvještaji pojedinih organizacija i grupa uvijek sagledavaju stanje u cijelom Sandžaku, a naročito kada se radi o stanju individualnih i kolektivnih prava Bošnjaka. Naravno da imaju sasvim jasan stav da nikavko rješenje ne može biti donijeto, ako ono traži izmjenu postojećih državnih granica, jer se one ne mogu mijenjati izuzev i isključivo uz saglasnost tih država.

U svim dosadašnjim izvještajima koje su podnosili specijalni izvjestiocui Ujedinjenih nacija i drugih organizacija uvijek se posebna pažnja posvjećuje ljudskim i kolektivnin pravima nacionalnih manjina u ovom slučaju Bošnjaka. Tu se ukazuje da se još uvijek u dosta slučajeva krše prava kako pojedinaca, tako i bošnjačke nacionalne manjine. Tu ima manjkavosti u zakonodavstvu, ostvarivanju prava pred sudovima i drugim organima, nedovoljna je zastupljenost Bošnjaka u pravosuđu, policiji, javnim preduzećima i drugim službama, Sandžaku kao regionu se ne poklanja dužna pažnja za razvoj, još se veoma malo ulaže u infrastrukturu i druge oblasti, jednakost pred sudovima je neostvarena, upotreba jezika i pisma je tek od skora počela da se ozbiljnije ostvaruje, sadržina udžbenika je neadekvatna i nema u nastavi dovoljno građe o Bošnjacima, u programima televizija nije adekvatno zastupljna sandžačka problematika. Kada se radi o ekscesnim događajima onda se iz Sandžaka odmah emituju vijesti bez dovoljnog provjeravanja njihove istinitosti. Nejednak je odnos prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Islamskoj zajednici. Dok se SPC vraća imovina i ona koja nije bila njena, Islamskoj zajednici se to osporava. Isti je slučaj i u pogledu vraćanja imovine građana koja je raznim mjerama oduzeta.

NE TREBA NAM GETO

Da li je u kontekstu pitanja sjevera Kosova mogući koncept formiranja nekakve vrste personalne autonomije za bošnjačko stanovništvo u Sandžaku, formiranje bošnjačkih opština, pošto ne postoji spremnost srpske i crnogorske zajednice za autonomijom Sandžaka?

Crnišanin: I ako je na prvi pogled slišna situacija sa sjevrnim dijelom Kosova, odnosno opštinama u tom dijelu i opštinama u Sandžaku gdje je većinsko stanovništvo bošnjačko, ipak postoje bitne razlike. Opštine sevjernog dijela Kosova se nalaze u Državi Kosovo, svejedno je to što te opštine to ne priznaju, ali je Kosovo priznalo više od polovine država svijeta, odnosno članica UN. Kada se radi o opštinama Sandžaka, tri od njh pripadaju Srbiji, a dvije Crnoj Gori. U svih pet opština žive, pored Bošnjaka i znatne grupa Srba i Crnogoraca.

Kome bi bile potrebne bošnjačke opštine? Bošnjacima nije u interesu da se izdvajaju i žive u getu. Čitav njihov život i sve aktivnosti su vezane za Beograd, odnosno Podgoricu. Komunikacije, veze, privredna i druga saradnja, sportske aktivnosti, kultura, više i visoko školstvo sve je to zajedničko i nijednom Bošnjaku ne odgovara da takve veze kida. Bošnjaci danas imaju slikare, književnike, glumce, vrhunske sportiste, svoje univerzitete i univerzitetske profesore, akademike i druge javne i političke radnike kojima treba širi prostor za afirmaciju, a ne da se zatvaraju u “svoje bošnjačke” opštine. Srbima i Cnogorcima takođe ne bi odgovaralo da stvaraju neke “svoje srpske” opštine, mada je takvih zagovaranja bilo u doba kada je formirano tzv. Udruženje za sprešavanje iseljavanja Srba ”Ras”.

Najdalje se po ovom pitanju otišlo za vrijeme ZAVNOS-a, čak je u jednon kratkom period bila i uspostavljena autonomija Sandžaka. Šta je razlog njenog ukidanja?

Crnišanin: Tačno je da je Sandžak imao više od autonomije. Bilo je to Zemaljsko vijeće narodnog oslobođenja koje nije imalo ni Kosovo ni Vojvodina. Gore sam objasnio šta je sve postigao ZAVNOS. Ukidanje ZAVNOS-a bio je pogrešan potez i čin. On je koštao dosta sve njegove žitelje.

Teško je odgovoriti šta je bio razlog, jer nemam dovolno dokumenata na osnovu kojih bi mogao da validno zaključujem. Mislim da je presudno bilo shvatanje da se autonomije formiraju smao tamo gdje postoje brojne nacionalne manjine i zbog njih. Pošto je napušten stav o nacionalnosti Muslimana koji je u NOB-u važio, onda se za Sandžak smatralo da nema potrebe za njegovom autonomijom. Osim toga, mislim da su bili još i neki razlozi. Naime, pošto je formirana republika BiH onda Muslimani imaju jednu državu, odnosno republiku, Nije zgoreg napomenuti i činjenicu da su Srbi u Istočnoj Slavoniji, a takođe i Dalmatinci tražili autonomiju u okviru Hrvatske što je odbijeno. Zadržavanje autonomije Sandžaka zahtijevalo je reviziju granica ugovorenih između Srbije i Crne Gore o podjeli Sandžaka. Pa bilo kako da se osnuje autonomija Sandžaka, morale bi da se te granice mijejaju, a u slučaju pripajanja cijelog Sandžaka Srbiji, dovelo bi se u pitanje i opstanak Crne Gore.

(diwan-magazin)