Arap džamija

Novi Pazar – Arap ili Hasan Čelebi džamija  nalazi  se na ulazu u staru novopazarsku čaršiju. Malo je pouzdanih podataka o historijatu ove džamije i njenom ktitoru. Znamo da se spominje u popisu iz 1528. godine, što dovoljno govori da je i ova građevina vrlo stara i da spada među najstarije građevinske objekte u Novom Pazaru. U narodu je očuvano predanje da je Hasan Čelebi bio Arap, te da se ta džamija zove još i Arap džamija.

Međutim, u izvorima iz XVI vijeka spominje se izvjesni Hasan Čelebi ili Hasan-beg kao graditelj džamije nevelikih razmjera u Novom Pazaru, ali uz ime nema dodatka koji bi označio njegovu etničku pripadnost. Kako je džamija spaljena 1689. godine, a kasnije obnovljena, sasvim je moguće da je obnovio neki Arap, koji je mogao biti namješten u Pazaru, kao oficir ili neki drugi starješina, pa se od tada sve više zove Arap, a sve manje Hasan Čelebijina džamija.

Postoji i predanje da je džamiju obnovio Arap, oficir turske vojske, kome je kasnije na Velikom groblju podignut veliki nadgrobni spomenik, i danas poznat kao Arapov grob.

Hasan Čelebijina (begova) mahala je 1528. imala 15, a 1540. i 1604. godine osamnaest domaćinstava. Hasan-begova mahala prerasla je 1767. godine u istoimeni džemat.

Arap džamija spade u red džamija s minaretom zidanim opekom i kamenom ozidanom opekom. Ovakav oblik i način zidanja minareta odraz su autohonog izražavanja u sakralnoj arhitekturi. Niske zidane minarete susreću se u Maloj Aziji. Oni nas na isti način upućuju na graditeljsku misao i namjeru, kao i oblici minareta u Novom Pazaru: tijelo minareta je kružnog prosjeka.

Minaret je znalački izveden i ukrašen. Položajem, pomalo zdepasti i arhaični minaret Arap-džamije čini vizuelni akcent čitave stare čaršije.

Zidano je tankom opekom, od koje su izvedena i gazišta i konstrukcija spiralnog stepeništa, samo su parapetne ploče izvedene od kamena trhita. Graditelji džamija su najviše truda i umijeća pokazali kod zidanja prvih minareta. Bili su vični radu s opekom, a svoje bogato iskustvo u dekoriranju krovnih vijenaca prenijeli su na oblikovanje testerastih uksrasa ispod šerefeta. Spoljno lice minareta nije bilo maltano, pošto je ovakav način zidanja predstavljao poseban likovni kvaltitet cjeline džamije i stilsku odrednicu. U Novom Pazaru je očuvano nekoliko ovakvih džamija: Hajrudin (Parička), Ferhadija, Calap Verdi, Kuru češme i Arap-džamija.

Hasan Čelebi ili Arap-džamija ima jedinstvenu dispoziciju u odnosu na položaj ostalih džamija unutar svojih parcela. Okružena je nizom trgovačkih i zanatskih radnji koje formiraju cijeli blok, određen pravcima današnjih ulica 1. maj i 7. jul. Povezivanje sa dućanima je izvedeno na osoben nacin. Arap-džamija je nastala, sudeći prema današnjem gabaritu i razvoju čitavog bloka, u dvije faze. U drugoj fazi je najvjerovatnije došlo do zatvaranja prostora ispred džamije i formiranja spratnog dijela, čija se konstrukcija oslanja, nad ulicom 7. juli, na ugaoni stubac, koji natkrivljuje ulaz u džamiju.

Molitveni prostor je veoma prostran i ima neubičajen, izrazito izdužen pravougaoni oblik. Prema položaju minareta, molitveni prostor je uvećan za cijeli ulazni dio. Mafil, na koji se ulazi sa sprata, ima veliku dubinu i oslanja se čak na dva reda stubova. Mihrab je izveden u obliku polukružne niše sa profiliranim okvirom. Spoljni izgled predstavlja skladnu cjelinu nad kojom se jasno ne izdvaja glavni dio džamije. Naknadno dozidani dućani oko džamije u krovovima su povezani u velike mase, prepuštene dubokim strehama preko zidova. Svi prozori su pravougaoni, bez ukrasnih elemenata.

Izvor: SandzakPRESS.net